Page 19 - OnzeTaal_febmrt2021_HR

ervan uitgaan dat je de telefoon opneemt als ik je op dat dat van de ander beschadigd. Excuses zijn een middel
tijdstip bel. Zo simpel is het. Maar het komt natuurlijk om het gezicht van beide partijen tegelijkertijd te repa-
weleens voor dat er iets tussen komt. Op zulke momen- reren. Je herstelt je eigen gezicht doordat je zelfinzicht
ten schend je een verwachting; je overtreedt een norm.” toont en verantwoordelijkheid neemt, en je redt het ge-
“Dat is riskant omdat anderen je minder als betrouw- zicht van de ander doordat je met excuses de schuld die
baar zien, waardoor er moeilijker met je valt samen te je bij de ander hebt, hebt ingelost.”
werken. We hebben dus een manier nodig om dat ver- “Maar uiteindelijk ligt de macht bij de ontvanger, en
trouwen te herwinnen. En daarvoor hebben we excuses: het is belangrijk dat de excuusmaker zich daarvan be-
de ducttape voor relaties. Excuses komen in alle culturen wust is. Die kan zich er dus niet met een kort ‘sorry’ of
voor en worden daarin op vergelijkbare manieren en vol- ‘mijn excuses’ van afmaken. Dat kan eigenlijk alleen als
gens vergelijkbare regels ingezet.” de overtreding niet zo ernstig was. Matthijs van Nieuw-
kerk is een meester in dit ‘kleine sorry’. Als hij zich ver-
OPRECHTHEID gist in een naam of een datum, dan reageert hij steevast
Het grootste probleem met excuses aanbieden is dat ze met ‘U hebt gelijk, mijn excuses.’ Bij een vergissing, een
niet alleen oprecht zíȷ´n, maar ook oprecht moeten over- kleine overtreding, werkt dat prima.”
komen. We hebben de neiging om excuses te wantrou- “Bij grotere overtredingen is vaak een of andere vorm
wen. Het is natuurlijk heel makkelijk om ‘Het spijt me’ van schadeherstel belangrijk. En een officieel en formeel
te zeggen (of ‘Pardon’, ‘Neem me niet kwalijk’ of ‘Sorry excuus kan ook tot een juridische claim leiden – maar
hoor’), maar je moet het zó doen dat duidelijk wordt dat dat hoeft niet.” (Zie ook het kader hieronder.)
je het meent.
We leren volgens Janssen al op jonge leeftijd dat we INSPANNING
soms ‘sorry’ moeten zeggen. Dat gaat nooit van harte. Naast nederigheid verwacht de ontvanger een zekere
Meestal is daarbij een ouder in het spel die het excuus inspanning. Je moet laten zien en laten merken dat je
afdwingt: ‘Bied de juf je excuses aan!’ Er is dan geen het méént. Dat je tot inkeer bent gekomen. Beide aspec-
ten zag Janssen terug in de unieke formele excuses van
“Matthijs van Nieuwkerk koning Willem-Alexander afgelopen oktober na zijn
tumultueuze trip naar Griekenland. Niet zozeer in de
is een meester in dit woorden, maar wel in de mise-en-scène.

Janssen: “Hij zat in een informele setting, ontdaan
‘kleine sorry’.” van uitingen van gezag, met zijn handen in zijn schoot
en iets ineengedoken. Hij sprak langzaam en serieus,
geflankeerd door een even serieus kijkende koningin
Máxima. De excuses werden voor de camera aangeboden
sprake van een vrije wil om de relatie te herstellen. Het en niet via een persverklaring.”
moet en daarom doe je het. Dat maakt excuses aanbie- Wat ging er mis? Toonden de mise-en-scène, de som-
den voor altijd ingewikkeld. En als je op latere leeftijd bere toon en kleding (het “boetekleed” volgens Herman
echt op eigen initiatief je tekortkoming wilt rechtzetten, Pleij) de serieuze bedoeling van het paar, de verwoording
besef je dat er meer nodig is dan alleen ‘sorry’ zeggen. van de excuses liet volgens Janssen te wensen over
Janssen: “Spijt betuigen alleen is inderdaad niet vol- (zie de tekst van Willem-Alexander op de volgende blad-
doende; je moet er iets aan toevoegen. Onderzoek van zijde).
communicatiewetenschappers Sher en Darley uit 1997 Janssen pakt er de loep bij: “Nergens biedt hij echt
laat zien dat uitgesponnen excuses geloofwaardiger zijn zijn verontschuldigingen aan. De eerste zin is behoorlijk
en woede verminderen. Dus stel dat je ergens te laat op dubbelzinnig. Die kun je makkelijk lezen als: met tegen- 
een afspraak komt. Dan kun je zeggen: ‘Het spijt me dat
ik te laat ben’ en het daarbij laten. Het werkt meestal
veel beter als je zegt: ‘Het spijt me dat ik een half uur te
laat ben. Ik weet dat je een hekel hebt aan wachten. Ik Maken excuses je ook
wilde nog wat mailtjes versturen en toen ben ik de tijd aansprakelijk?
vergeten. Stom. Ik moet gewoon op tijd zijn.’ En als je
echt heel pijnlijk te laat was, kun je nog toevoegen: ‘Om Betekent ‘sorry’ zeggen meteen ook betalen? Zeker
het goed te maken, betaal ik het eten vanavond. En ik niet, zo blijkt uit onderzoek van mr. dr. Lianne
beloof je: dit overkomt me niet weer.’” Wijntjens. Zij heeft vierduizend civielrechtelijke
Maar gaat het hiermee toch niet ook vaak fout, met uitspraken met excuses erin bestudeerd en toonde
die pijnlijke uitweidingen die vooral bedoeld lijken om aan dat dat zeer zelden voorkomt. In een gesprek
de schuldige vrij te pleiten? Janssen: “Ja, de brug stond met Joep Engels in Trouw afgelopen najaar stelt ze:
open, mijn band was lek … onhandige mitsen en maren “Slechts in twee gevallen vatte de rechter ze op als
bederven vaak de oprechtheid van het excuus.” een erkenning van aansprakelijkheid. Dat waren ook
nog eens bijzondere gevallen. Het waren geen perso-
NEDERIGHEID nen die ‘sorry’ zeiden, maar officiële bedrijven. De
Wat zijn de voorwaarden voor een geslaagd excuus? Als kans is dus superklein dat een excuus als een schuld-
essentieel ziet Janssen dat je excuses moet maken vanuit bekentenis wordt gezien.”
een zekere nederigheid. Je moet er immers mee demon- Wijntjens bepleit daarom dat er vaker excuses ONZE TAAL 2021 — 2/3
streren dat je beseft dat je iets in de relatie hebt bescha- worden gemaakt. Benadeelden blijken excuses te
digd. En vervolgens moet je maar afwachten of de ander waarderen: “Over het algemeen beginnen benadeel-
bereid is om je excuses te aanvaarden. Dat kun je niet den na excuses minder vaak een juridische procedure
afdwingen. en zijn ze eerder bereid om te schikken.” De rechter
Janssen: “Taalkundigen spreken in dit verband wel liet in civiele zaken excuses vaak meewegen in het
van ‘reparatie van het publieke gezicht’. Door een norm voordeel van de aanbieder.
of verwachting te overtreden heb je het eigen gezicht en 19