Page 12 - OnzeTaal_febmrt2020_HR

TAALLOKET TAALADVIESDIENST

VRAAG VAN DE MAAND

IJ: ÉÉN LETTER?

De afgelopen tijd kwam de vraag een
paar keer bij ons langs: is de ij één
letter of twee? Zit hij nu wel in ons
alfabet of niet?

In woordenboeken en spellinggidsen
wordt de ij als twee letters behandeld.
Neem een woord als ijs: dat bestaat uit
drie letters, en is in woordenlijsten te
vinden onder de i. De ij is zelf geen
letter in ons alfabet: hij bestaat uit een Illustratie: Matthijs Sluiter
i en een j.
Verwarrend genoeg leren veel kinde-
ren op school dat het alfabet eindigt op
‘x, ij, z’. Maar officieel is de vijfentwin-
tigste letter de y, die je uitspreekt als
‘i-grec’, ‘ypsilon’ of ‘Griekse ij’. Het verschil tussen
de ij en de y is goed zichtbaar bij partij en party.
Ook in andere opzichten is er verwarring. In NIEUW OP ONZETAAL.NL
veel puzzels en enkele tv-spelletjes (zoals Lingo)
telt de ij als één letter. En aan het begin van een
naam of zin komt IJ te staan en niet Ij: ‘IJlings ijs- EEN GASTVRIJ(E) ONTVANGST
beerde IJsbrand door IJburg.’ Ook dat wekt sterk Een gastvrije ontvangst is juist. Ontvangst is een de-woord:
de indruk dat het hier om één letter gaat, maar het is ‘De ontvangst was gastvrij’, niet ‘Het ontvangst was
het zijn twee hoofdletters achter elkaar. gastvrij.’ Bij de-woorden krijgt het bijvoeglijk naamwoord in
Waarom hebben we een ij én een y? Aanvanke- principe een e: de nieuwe fiets, een rode auto. Daarom is het
lijk kwam de y alleen in woorden en namen uit an- ook de gastvrije ontvangst en een gastvrije ontvangst.
dere talen voor. De ij is ontstaan uit een dubbele i. Combinaties als het ontvangst en een gastvrij ontvangst
Net zoals we nu nog de aa, ee, oo en uu hebben, komen weliswaar met enige regelmaat voor (en we krijgen
die een lange(re) klank aangeven, gaf de ii enkele er daardoor geregeld vragen over), maar zijn in verzorgde
eeuwen geleden een lange, heldere i-klank weer. schrijftaal af te raden.
Meer uitleg: Onzetaal.nl/ontvangst.
Waarom hebben
TWEE À/Á DRIE DAGEN
we een ij én een y? De juiste spelling is à: ‘Het duurt twee à drie dagen’ – hoe-
wel de uitspraak ervan, ‘aa’, misschien anders doet vermoe-
den. Dit ultrakorte voorzetsel komt uit het Frans, en wordt
Omdat in handgeschreven teksten de puntjes op nog op zijn Frans geschreven: met een accent grave.
de i nogal eens werden weggelaten, leek die ii À staat vaak tussen twee getallen: tien à twaalf dagen
vaak op een u. Ter verduidelijking maakte men (= tien tot twaalf dagen), 20 à 25 meter (= tussen de 20 en
de tweede i wat langer, en zo ontstond de (exclu- 25 meter). Ook komt het voor in constructies als tien exem-
sief Nederlandse) ij. Op een zeker moment ver- plaren à € 27,50 (dat wil zeggen: € 27,50 per stuk).
anderde de uitspraak daarvan in de klank die we Meer uitleg: Onzetaal.nl/2a3.
nu kennen. HERKOMST HET VOORTOUW NEMEN
ONZE TAAL 2020 — 2/3 eens door elkaar werden gebruikt: in oude teksten Het voortouw nemen betekent ‘het initiatief nemen’, ‘ergens

Overigens werd de ij ook vroeger vaak al als
één letter opgevat. Zeker is dat de ij en de y nogal
lees je bijvoorbeeld soms yzer of yser waar ijzer
mee beginnen en daarmee anderen stimuleren mee te doen’.
Met voortouw is het touw aan de voorkant van een schip
bedoeld is. Mogelijk is daaruit ook het idee voort-
bedoeld (de voortros) waarmee je het schip vastlegt aan de
gekomen dat de hoofdletterversie van de ij een
wal. Het is meestal ook de eerste ‘verbinding’ tussen het schip
IJ is, net zoals de hoofdletter van de y een Y is.
en de wal bij het aanmeren. Wie (letterlijk) het voortouw in
Maar desondanks is de ij nooit in het alfabet
zijn handen neemt, zorgt ervoor dat het aanmeren goed zal
terechtgekomen.
verlopen. Waarschijnlijk heeft het voortouw nemen daardoor
de figuurlijke betekenis ‘het initiatief nemen’ gekregen.
12 Meer uitleg: Onzetaal.nl/voortouw.