Page 14 - OnzeTaal_dec2020_HR

TAALLOKET TAALADVIESDIENST

VRAAG VAN DE MAAND

MEERVOUD VAN
(MAAT)REGEL

Als er ‘maatregelen’ van kracht zijn, moe-
ten we ons aan de ‘regels’ houden. Waarom
eindigt het meervoud van maatregel op -en
en dat van regel op een s?

Woorden die op -el eindigen, hebben de ene Illustratie: Matthijs Sluiter
keer een meervoud op -s en de andere keer op
-en, en bij veel woorden kan het allebei. Zo
bestaan appels en appelen al eeuwen naast
elkaar, net als wortels en wortelen, meubels en
meubelen en mossels en mosselen.
Welke van die twee meervouden gebruikt wordt,
hangt onder meer af van de context en de schrijf- NIEUW OP ONZETAAL.NL
stijl. Over het algemeen worden de vormen op -en
wat formeler en ambtelijker gevonden dan die op -s.
Maar dan nog bestaan er verschillen. Zo zul je in ge- POEHA
schreven standaardtaal – laten we voor het gemak Je kunt ‘veel poeha maken’, iets ‘met veel poeha doen’ of zeg-
zeggen: de taal in kranten en boeken – wel appels, gen: ‘Wat een poeha!’ Het woord poeha betekent onder meer
wortels en meubels aantreffen: appelen, wortelen en ‘drukte, ophef’, ‘rumoer om niets’ en ‘aanstellerij’. Het is een
meubelen komen daar wat te ambtelijk over. Maar verbastering van boeha, dat al in de zestiende eeuw is aan-
als meervoud van mossel is in kranten en boeken getroffen. Dat woord is samengesteld uit boe! en ha!, twee uit-
mosselen dan weer een stuk gewoner dan mossels; roepen die je kunt gebruiken om iemand te laten schrikken of
die s-vorm komt in de praktijk vooral voor in infor- om alarm te slaan.
meler en in regionaal taalgebruik. Opvallend is ove- De oudste betekenis van boeha/poeha is ‘veel drukte en ru-
rigens dat er in geschreven uitingen van winkels moer, waar eigenlijk weinig reden voor is’. Daarnaast bestaat al
(borden, folders en dergelijke) juist wat vaker voor enkele eeuwen de betekenis ‘overdreven vertoon van emoties’.
de vorm op -en wordt gekozen – appelen, wortelen, Poeha maken kreeg gaandeweg de betekenis ‘doen alsof, je aan-
meubelen –, ook al is de vorm op -s in de schrijftaal stellen’, ‘ophef maken’.
bij die woorden veel gewoner. Meer uitleg: www.onzetaal.nl/poeha.

Soms speelt de betekenis een rol. Zo kun je als UIT ETEN / UITETEN
meervoud van teken zowel tekens als tekenen gebrui- In een zin als ‘Ik zou wel weer eens lekker uit eten willen’ wordt
ken. Tekens komt vooral voor in de betekenis ‘sym- uit eten bij voorkeur met een spatie geschreven. Uit eten wordt
bolen’ of ‘seinen’ (vreemde tekens, aanvalstekens, meestal gecombineerd met gaan, en uit eten gaan is van oor-
enz.), terwijl tekenen vooral wordt gebruikt in vaste sprong net zo’n constructie als uit wandelen gaan of uit vissen
combinaties als tekenen van leven en tekenen van ver- gaan: op die manier kun je uitdrukken dat je iets buitenshuis
oudering, waarin het een wat abstractere betekenis gaat doen (of van huis vertrekt óm dat te gaan doen). Het ligt
heeft. Ook bij regel is er variatie: een sonnet van daarom voor de hand om uit eten als twee woorden te schrijven,
dertien ‘regels’ (in plaats van veertien) is niet vol- al wordt het in de praktijk ook geregeld als uiteten geschreven.
gens de ‘regelen’ der kunst. Uiteten als één woord bestaat wel, maar wordt vrijwel alleen
Waarom dat soort verschillen bestaan, is lang gebruikt in de vorm van het voltooid deelwoord, in zinnen als
niet altijd goed te verklaren; woorden gaan in de ‘Ben je nou eens uitgegeten?’
geschiedenis van de taal hun eigen weg, en dat kan Meer uitleg: www.onzetaal.nl/uiteten.
bij het ene woord soms net anders uitpakken dan
bij het andere. Zo is volgens de naslagwerken zowel TEGENHANGER
regels als regelen juist, en ook zowel maatregels als
Tegenhanger betekent oorspronkelijk ‘iets wat sterk lijkt op
ONZE TAAL 2020 — 12 meervoud op -s de gewone vorm geworden en bij Amerikaanse tegenhanger van Sinterklaas.’ Die personages
iets anders, equivalent’. Zo kun je zeggen: ‘Santa Claus is de
maatregelen. Maar in de standaardtaal is bij regel het
lijken namelijk op elkaar en doen ongeveer hetzelfde ‘werk’.
maatregel dat op -en. Dat is mogelijk zo gekomen
Maar de betekenis is aan het verschuiven. Tegenhanger

doordat regel een heel alledaags woord is en je
maatregel vooral in formele, ambtelijke of juridische
betekent voor steeds meer mensen ‘iets wat (of iemand die)
teksten tegenkomt. De vorm regelen tref je nog
weliswaar in bepaalde opzichten op iets (of iemand) anders
weleens aan in wat verhevener of traditioneler taal-
is de goedkope tegenhanger van de Hema.’
gebruik, terwijl maatregels ook wel voorkomt, maar

dan vooral in de informele omgangstaal. lijkt, maar óók heel verschillend is’. Bijvoorbeeld: ‘De Action
Op onze website is meer te lezen over de herkomst van
tegenhanger en de betekenisontwikkelingen: www.onzetaal.nl/
14 tegenhanger.