Wat is juist: op het scherpst van de snede of op het scherp van de snede?

De uitdrukking komt geregeld voor als het over onderhandelingen, discussies en ruzies gaat. In een debat op het scherp(st) van de snede gaat het ‘hard tegen hard’ en staan de partijen elkaar nauwelijks onderhandelingsruimte toe.

Op het scherp van de snede

Op het scherp van de snede is iets (maar niet veel) ouder dan op het scherpst van de snede. Scherp is hier een zelfstandig naamwoord. Het betekent ‘snede of punt van een wapen of werktuig’. De zelfstandige naamwoorden scherp en snede zijn van oorsprong synoniemen.

De uitdrukking is pas in de twintigste eeuw ontstaan en heeft enkele varianten gekend. In de Maasbode van 1 oktober 1912 staat deze zin: “En daarmede zijn dan de vredeskansen als op het scherp van een mes geplaatst en is een lichte trilling voldoende om ze te doen vallen.” Hier wordt dus op het scherp van een mes gebruikt.

Het scherp van de snede duikt in kranten pas in 1947 op. In verschillende kranten werd dat jaar de film The Razor’s Edge genoemd, die gebaseerd was op een boek met dezelfde titel uit 1944. In de Nederlandse vertaling: Op het scherp van de snede. Het scherp van de snede wordt dan geïnterpreteerd als het allerscherpste punt van een wapen of werktuig: het allerdunste punt (het uiterste ‘topje’) van de (toch al scherpe) snijkant.

Op het scherpst van de snede

Maar de variant op het scherpst van de snede ontstond al relatief snel daarna: aan het begin van de jaren 1960. Het ontstaan hiervan is goed te verklaren.

Om te beginnen is het zelfstandig naamwoord het scherp erg ongebruikelijk. Veel mensen vatten scherp daarom op als bijvoeglijk naamwoord (‘goed geslepen’, zoals in een scherp mes). En dan is de stap naar het scherpst als overtreffende trap van scherp niet zo groot: op het scherpst van de snede.

Deze neiging wordt misschien nog versterkt door vergelijkbare uitdrukkingen als in het heetst van de strijd en in het holst van de nacht. Ook daarin wordt de overtreffende trap van een bijvoeglijk naamwoord (heetst, holst) gebruikt.

Op het scherpst kwam bovendien vroeger al voor als losse uitdrukking. In de Koninklijke Courant van 25 mei 1809 staat bijvoorbeeld: “(...) verklaart (...) de wetten der krijgstucht, zelfs bij de minste nalatigheid, op het scherpst toe te passen.”

In de Volkskrant van 18 juni 1962 staat: “Dit wordt een duel op het scherpst van de snede.” Dat lijkt het oudste krantencitaat waarin scherpst in de uitdrukking voorkomt.