Wat is het verschil tussen omdat en doordat?

Omdat en doordat kunnen allebei een oorzaak aangeven: ‘De straat was nat omdat/doordat het geregend had.’ Omdat geeft een reden aan: ‘We bleven thuis omdat het regende.’

Op een oorzaak hebben het menselijke redeneervermogen en de menselijke wil geen invloed. Een oorzaak wordt met doordat of omdat ingeleid. Gaat het om een reden of beweegreden, dan zit er juist wél een (bewuste) drijfveer, gedachte, redenering, overtuiging, conclusie en/of oordeel achter. In dat geval is alleen omdat correct.

Voorbeelden:

Hij zei dat hij thuisbleef omdat hij ziek was. (reden)
Zeg je dat omdat je denkt dat ik het wil horen? (reden)
Omdat er heel warm weer werd voorspeld, zijn we al vroeg naar het strand gegaan. (reden)
De kleuters waren nerveus omdat Sinterklaas in aantocht was. (twijfelgeval, maar het lijkt meer een reden dan een oorzaak)
Ik kon naar binnen doordat/omdat de deur open was. (oorzaak)
De auto slipte doordat/omdat de weg glad was. (oorzaak)

De Algemene Nederlandse Spraakkunst vermeldt: “Omdat is redengevend en oorzaakaanduidend; doordat kan niet gebruikt worden voor zinnen die duidelijk redengevend zijn.” De woordenboeken geven dit ook al decennialang zo aan.

Oorzaak: omdat en doordat allebei goed

Als het gaat om een oorzaak, bestaat er dus keuzevrijheid tussen omdat en doordat. In de praktijk is bij natuurverschijnselen en alles wat als onontkoombaar wordt ervaren, doordat het gebruikelijkst:

De auto slipte doordat de weg glad was.
Het werd levensgevaarlijk op de weg doordat er mist ontstond.

Omdat is vaak beter zodra de mens maar enige invloed heeft (of denkt te hebben), óf wanneer degene die de uitspraak doet, als ‘beoordelaar’ naar voren treedt:

Omdat ieder mens verschillend is, moeten we lief zijn voor elkaar.
Veel horecapersoneel werkt nu in andere sectoren, omdat bars en restaurants maandenlang gesloten waren.

Het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands merkt bij omdat en doordat overigens op: “Het onderscheid tussen een oorzaakaanduidend doordat en een redengevend omdat is pas rond 1860 kunstmatig opgelegd.” Je zou kunnen zeggen dat deze opgelegde regel in de praktijk nooit echt heeft geleefd.