Is het ijs en weder dienende of eis en weder dienende?

IJs en weder dienende is juist.

De vaste uitdrukking ijs en weder dienende betekent ‘als alles goed gaat’, ‘als alles gaat zoals we hadden bedacht’.

Weder is hier een oude variant van (het) weer. Het werkwoord dienen betekent hier ‘geschikt zijn, gunstig zijn voor iets’. IJs en weder dienende werd van oorsprong gebruikt in aankondigingen van schaatswedstrijden en schaatstochten op natuurijs. Er werd bedoeld: er komt een wedstrijd/tocht op het ijs, tenminste: als het ijs en het weer goed genoeg zijn/blijven. Het weer kan nu eenmaal altijd omslaan. Als het bijvoorbeeld ineens gaat dooien, moet een wedstrijd of tocht op natuurijs op het laatste moment worden afgelast.

IJs en weder dienende werd later een vaste uitdrukking voor een voorbehoud in het algemeen. Bijvoorbeeld: ‘IJs en weder dienende zitten we volgende week in Parijs.’ Andere uitdrukkingen die uitdrukken dat je altijd maar moet afwachten hoe het loopt, zijn: Deo volente en insjallah (beide: ‘Als God het wil’).

Eis en weder dienende is overigens niet goed. Je hoort weleens dat deze variant eigenlijk juist zou zijn omdat het oorspronkelijk om een term uit de rechtspraak zou gaan, maar dat klopt niet. Zie verder het tabblad ‘Achtergrond’.

Blij met deze uitleg?

Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!

Toch nog een vraag?

Onze taaladviseurs staan elke werkdag voor je klaar.
https://onzetaal.nl/taalloket/vraag-stellen

IJs en weder dienende kan op verschillende plaatsen in de zin gebruikt worden:

IJs en weder dienende vieren we volgende week mijn opa’s 97e verjaardag!
IJs en weder dienende gaat de inflatie vanaf oktober geleidelijk dalen
In het oude gebouw komt, ijs en weder dienende, een nieuw museum.
Ze openen de zaak komend voorjaar, ijs en weder dienende.
Het geld staat dit jaar nog op je rekening, ijs en weder dienende.

‘IJs en weder dienende’ is het vaste voorbehoud waaronder men hardrijderijen op schaatsen enz. uitschrijft
Woordenboek der Nederlandsche Taal (1911)

Blij met deze uitleg?

Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!

Waarom niet eis en weder dienende?

Sommige mensen denken dat het eis en weder dienende moet zijn. Zij denken dan dat de uitdrukking een juridische achtergrond heeft. De oorspronkelijke betekenis zou dan iets zijn als ‘als er sprake is van hoor en wederhoor’. Er bestaat echter geen enkele aanwijzing voor een juridische herkomst. Een eis kan bovendien niet ‘dienen’ (een kort geding wel). Daarnaast komt weder nergens voor als verkorting van wederhoor.

Anderen denken dat de juridische zin ‘De tegenpartij dient van eis’ van invloed is geweest. Deze zin betekent ‘de tegenpartij dient het document in waarin de eis staat’. Ook voor een verband met deze zin is geen enkel bewijs te vinden. De vraag blijft bovendien hoe weder dan in de uitdrukking terecht is gekomen.

IJs en weder dienende komt met een lange ij al eeuwenlang voor in het Nederlands. Zie bijvoorbeeld deze aankondiging uit 1823:

“LIEFHEBBERS VAN HET SCHAATSRIJDEN, worden uitgenoodigd, tegen Woensdag den 8 Januarij 1823, te Woudsend, daar eenige Liefhebbers aldaar met het vereischt consent voorzien, en Weer en IJs dienende, alsdan zullen laten verhardrijden en aan de twee snelste Rijders verëeren: Een UITMUNTEND FRAAI GOUDEN ZAKHOROLOGIE tot een Prys en EENE ZILVEREN VORK EN LEPEL tot eene Premie.”