Mondje Middelnederlands (Taalkalender 2025)
Taalkalender 2025 – Verantwoording en literatuur bij de zondagen met Mondje Middelnederlands van Frits van Oostrom
19 januari
Het leven van Lutgard. Bloemlezing uit het Kopenhaagse handschrift. Samengesteld, vertaald en ingeleid door Yolande Spaans en Ludo Jongen. Hilversum, Verloren, 1996, p. 222-223.
De wetenschappelijke standaardeditie is nog steeds Leven van Sinte Lutgart, tweede en derde boek. [Het eerste boek is verloren gegaan.] Uitgegeven door Frans van Veerdeghem. Leiden, E.J. Brill, 1899.
De hier geciteerde passage betreft tprologhe van der derder partien [=derde boek], p. 147.
Voor achtergronden van de Lutgart als voorleestekst zie Erwin Mantingh, Een monnik met een rol. Willem van Affligem, het Kopenhaagse handschrift en de fictie van een meerdaagse voorlezing. Hilversum, Verloren, 2000.
26 januari
Jacob van Maerlant, Der naturen bloeme. Uit het Middelnederlands vertaald door Ingrid Biesheuvel. Zutphen, Walburgpers, 2024, p. 118.
De wetenschappelijke standaardeditie is nog steeds Jacob van Maerlant’s Naturen Bloeme. Uitgegeven door Eelco Verwijs. Groningen, J.B. Wolters, 1878; over de mus zie aldaar p. 283-284.
Voor achtergronden zie Frits van Oostrom, Maerlants wereld. Amsterdam, Prometheus, 1996 (en latere drukken), m.n. het deel “Kennis en ethiek”.
2 februari
Zie over de vroegste Nederlandse woordenschat ter nadere inleiding Frits van Oostrom, Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Amsterdam, Bert Bakker, 2006 (en latere drukken), p. 46ev.
Indrukwekkend is Nicoline van der Sijs, Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. Amsterdam/Antwerpen, L.J. Veen, 2001, m.n. p. 97ev.
Mooi materiaal geeft B.H. Slicher van Bath, ‘Nederlandsche woorden in Latijnsche oorkonden en registers tot 1250’, Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde 65 (1947), p. 38ev. (Ook online, met vervolgartikel.)
Het voorbeeld van de brandladders is ontleend aan Dick de Boer, ‘Advenerunt cum Brantledderis or the combustion of Latin in Middle Netherlandish administrative contexts’, in R.I.A. Nip e.a. (ed.), Media latinitas (1996), p. 29ev.
9 februari
Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 369ev.
16 februari
Jacob van Maerlant, Der naturen bloeme. Uit het Middelnederlands vertaald door Ingrid Biesheuvel. Zutphen, Walburgpers, 2024, p.20.
Voor het Middelnederlands zie Jacob van Maerlant’s Naturen Bloeme. Uitgegeven door Eelco Verwijs. Groningen, J.B. Wolters, 1878, boek I, vers 63ev.
23 februari
Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 24ev.
2 maart
Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 81.
9 maart
S.S. Hoogstra, Proza-bewerkingen van het leven van Alexander den Groote in het Middelnederlandsch. ’s-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1898, p. 129.
16 maart
Over de Moriaen zie Frits van Oostrom, Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Amsterdam, Bert Bakker, 2006 (en latere drukken), p. 274ev. (Ook online.)
23 maart
Dini Hogenelst en Frits van Oostrom, Handgeschreven wereld. Nederlandse literatuur en cultuur in de Middeleeuwen. Amsterdam, Prometheus, 1995, p. 42ev;
Thijs Porck en Henk Porck, ‘Hoemen alle boucken bewaren sal om eewelic te duerene. Acht regels uit 1527 over het conserveren van boeken’, Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis 15 (2008), p. 7ev.
30 maart
Voor de authentieke tekst zie Middelnederlandsche dramatische poëzie. [Uitgegeven] door P. Leendertz Jr. Leiden, A.W. Sijthoff, dl. 1, p. 138.
Een moderne herberijming (parallel aan de Middelnederlandse tekst): De Abele spelen. Bewerkt door Gerrit Komrij. ’s-Gravenhage, SDU, 1989, p. 295.
Achtergronden: Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 439ev.
6 april
Voor meesterlijke behandeling van Veldeke zie Frank Willaert, Het Nederlandse liefdeslied in de middeleeuwen. Amsterdam, Prometheus, 2021, p. 45ev.
13 april
De spreukwijsheden in het Nederrijns moraalboek zijn alleen uitgegeven in het gespecialiseerde Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300). Uitgegeven door Maurits Gysseling. Reeks II, deel 6. Leiden, 1987, p. 382ev.
20 april
Ria Jansen-Sieben, De natuurkunde van het geheelal, Een dertiende-eeuws middelnederlands leerdicht. Brussel, 1968. Dl. I, p. 421.
27 april
C.C. Uhlenbeck, ‘Levensbericht van J. Verdam’, Jaarboek Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen 1919, p. 56ev.
4 mei
Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300). Uitgegeven door Maurits Gysseling. Reeks II, deel 6. Leiden, 1987, p. 395/12-15, hier enigszins herspeld.
(Met dank aan Ingrid Biesheuvel.)
11 mei
Zie over “het mirakel Beatrijs” Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 309ev.
18 mei
De Statuten van de Gentse Leprozerij staan gefotografeerd, uitgegeven en vertaald in J. van Keymeulen, M. Adriaen en G. Maréchal, In der sieker dienste. De oudste ambtelijke tekst in het Nederlands. Gent, vakgroep Nederlandse taalkunde, 2003.
25 mei
Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299. Dl. I: 7e eeuw tot 1222. Uitgegeven door A.C.F. Koch. ’s-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1970, nr. 405. Zie ook het trefwoord in J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek, dl. IV, kol. 1940ev.
1 juni
Veerle Fraeters, ‘Orewoet: De rol van de liefdesrazernij in het mystieke narratief van Hadewijch (c. 1240)’, in Sjef Houppermans en Marc De Kesel (ed.), Ziek van verlangen: Mystiek & psychoanalyse. Antwerpen/Apeldoorn, Garant, 2023, p. 73ev.
Ter inleiding op Hadewijch: Frits van Oostrom, Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Amsterdam, Bert Bakker, 2006 (en latere drukken), p. 414ev. (Ook online.)
8 juni
Voor het testament zie Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300). Uitgegeven door Maurits Gysseling. Dl. I/1, p. 642ev, met dagtekening pincxteren op 643/45.
15 juni
Zie Frits van Oostrom, De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk. Met een nieuwe editie van de Middelnederlandse tekst naar alle bekende bronnen door Ingrid Biesheuvel en Frits van Oostrom. Amsterdam, Prometheus, 2023 (en latere drukken).
Voor Reynaert als vader zie vers 1409ev, besproken op p. 192ev. Voor fraaie voordracht van de hele Reynaert in het Middelnederlands beluistere men Frank Willaert op www.dereynaert.nl.
(Met dank aan Wim van Anrooij voor deze vaderdag-suggestie.)
22 juni
Jacob van Maerlant, Der naturen bloeme. Uit het Middelnederlands vertaald door Ingrid Biesheuvel. Zutphen, Walburgpers, 2024, p. 48 (s.v. allec).
Voor het Middelnederlands zie Jacob van Maerlant’s Naturen Bloeme. Uitgegeven door Eelco Verwijs. Groningen, J.B. Wolters, 1878, boek V, vers 95ev.
29 juni
Voor bespreking van het veteranengedicht zie F.P. van Oostrom, Het woord van eer. Literatuur aan het Hollandse hof omstreeks 1400. Amsterdam, Meulenhoff, 1987 (en latere drukken), p. 105.
6 juli
Jan Stroop, ‘Etymologica: vlinder’, www.neerlandistiek.nl 21/8/2023;
zie ook www.meertens.knaw.nl/kaartenbank/proxy/image/30273.
13 juli
E. Serrarens, ‘Kommunisme in de Middelnederlandse letterkunde’, Tijdschrift voor taal en letteren 16 (1928), p. 1ev en 77ev;
K.F. Proost, ‘Uitingen van klassen-haat in onze middeleeuwsche letterkunde’, Socialistische Gids 13 (1928), p. 514ev;
Frits van Oostrom, Maerlants wereld. Amsterdam, Prometheus, 1996 (en latere drukken), p. 235.
20 juli
Zie voor betekenis en bewijsplaatsen van slachten, beschaven en he(i)melike deze trefwoorden in het monumentale Middelnederlandsch woordenboek van J. Verdam.
27 juli
Over Middelnederlandse tegeltjeswijsheden zie (met nog meer voorbeelden) Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 22ev en 401.
3 augustus
Over Lodewijk van Velthem zie Bart Besamusca e.a. (ed.), De boeken van Velthem. Auteur, oeuvre en overlevering. Hilversum, Verloren, 2009, m.n. de bijdrage van Geert Warnar.
10 augustus
Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 228ev.
17 augustus
Voor een (gebrekkige) editie van de Seven vroeden zie Van den VII vroeden binnen Rome, een dichtwerk der XIVde eeuw. Uitgegeven door K. Stallaert. Gent, A. Siffer, 1889.
(Met dank aan Ingrid Biesheuvel, Dirk Geirnaert en Ineke Sluiter.)
24 augustus
Des coninx summe. [Uitgegeven] door D.C. Tinbergen. Leiden, A.W. Sijthoff, [1907], p. 288ev;
Frits van Oostrom, Nobel streven. Het onwaarschijnlijke maar waargebeurde verhaal van ridder Jan van Brederode. Amsterdam, Prometheus, 2017 (en latere drukken), m.n. p. 139ev.
31 augustus
Op het gebied van etiquette biedt het Middelnederlands een overvloedige keur aan teksten en tekstjes. Zie alleen al Gerrit Komrij, De Nederlandse poëzie van de 12de tot en met de 16de eeuw in 1000 en enige bladzijden. Amsterdam, Bert Bakker, 1994, p. 392ev.
7 september
J.F. Willems en J.J. Bormans (ed.), Brabantsche Yeesten. 3 dln. Brussel, M. Hayez, 1839ev. Over de KU Leuven zie boek VII, vs. 16413ev;
voor de tirade van Hendrik Mande luister naar de voordracht (met parallelle vertaling) door Jef Jacobs op www.vogala.org (“Opgeblazen geleerdheid”).
14 september
Le Livre des Mestiers / De Bouc vanden Ambachten. Uitgegeven door J. Gessler. Brugge, 1931.
Voor culturele context zie Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 523ev.
21 september
Corien Glaudemans, Om die wrake wille. Eigenrichting, veten en verzoening in laatmiddeleeuws Holland en Zeeland. Hilversum, Verloren, 2004.
28 september
Bram Caers en Jan Pauwels (ed.), De Rijmbijbel van Jacob van Maerlant. Het oudste geïllustreerde handschrift in het Nederlands. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2023, p. 81.
5 oktober
Frits van Oostrom, Maerlants wereld. Amsterdam, Prometheus, 1996 (en latere drukken), p. 225ev.
12 oktober
Frits van Oostrom, Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Amsterdam, Bert Bakker, 2006 (en latere drukken), p. 396. (Ook online.)
19 oktober
Paul Mommaers (ed. en vert.), De brieven van Hadewijch. Kampen, Kok, 1990, p. 212ev.
26 oktober
Voor de authentieke tekst zie Middelnederlandsche dramatische poëzie. [Uitgegeven] door P. Leendertz Jr. Leiden, A.W. Sijthoff, dl. 1, p. 139.
Een moderne herberijming (parallel aan de Middelnederlandse tekst): De Abele spelen. Bewerkt door Gerrit Komrij. ’s-Gravenhage, SDU, 1989, p. 297.
Achtergronden: Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 439ev.
9 november
Theo Meder, Sprookspreker in Holland. Leven en werk van Willem van Hildegaersberch (circa 1400). Amsterdam, Prometheus, 1991, p. 292ev.
16 november
Oebele Vries, Asega, is het dingtijd? De hoogtepunten van de Oudfriese tekstoverlevering. Leeuwarden etc., Stevn Sterk, 2007.
Welluidende voordracht van Oudfriese rechtsteksten verzorgt Han Nijdam op www.vogala.org.
(Met dank aan Arno Brok en Gerrit Hofstra.)
23 november
Roman van Heinric en Margriete van Limborch. Vertaald uit het Middelnederlands en het Ripuarisch door Ingrid Biesheuvel. Met een inleiding van Geert Warnar. Amsterdam, Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2021, p. 329.
30 november
Jan van Ruusbroec, Vanden seven sloten. Introduced and edited bij G. de Baere. Tielt/Leiden, Lannoo/Brill, 1981, p. 201ev.
7 december
Frits van Oostrom, ‘Voor Paultje, van Fritsje. Over de Nederlandse voorkeur voor verkleinwoordjes’, in R. Bijl e.a. (ed.), Opvallend gewoon: het bijzondere van Nederland. Beschouwingen bij het afscheid van Paul Schnabel als directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag, SCP, 2013, p. 216ev;
Frits van Oostrom, Wereld in woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400. Amsterdam, Bert Bakker, 2013, p. 505ev.
14 december
J. Bethlehem, ‘Een aanvulling op het Middelnederlandsch woordenboek’, Voortgang 9 (1988), p. 233ev;
F. de Tollenaere, ‘Etymologica: de geborduurde pantoffels van het MNW’, Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 114 (1998), p. 172ev. (Ook online.)
(Met grote dank aan Dirk Geirnaert voor meer dan collegiale naspeuringen.)
21 december
R. Lievens, ‘Een kint es ons gheboren’, in C. de Backer (ed.), Cultuurhistorische caleidoscoop. Gent, Stichting Mens en Cultuur, 1992, p. 365ev.
28 december
Frank Willaert, Het Nederlandse liefdeslied in de middeleeuwen. Amsterdam, Prometheus, 2021, p. 395ev, 428 en 463ev.