Lucebert aan het woord

De uitkomsten van een experiment met Lucebert zijn bekend! Zestig jaar geleden onderwierp de jonge neerlandicus P.P.J. van Caspel in het Fonetisch Laboratorium van de Universiteit van Amsterdam een aantal jonge dichters – waaronder Lucebert, Jan Elburg, Bert Schierbeek en Remco Campert – aan allerlei experimenten (lees hier meer over dat onderzoek). Hij snoerde ze bijvoorbeeld in een korset om hun ademhaling te meten, maar hij maakte ook opnamen van ze als ze gedichten voorlazen.

De geluidsopnamen van die sessies hebben decennialang stof vergaard in de archieven van het Amsterdams laboratorium. Maar onlangs zijn die archieven geheel en al overgegaan naar het Meertens Instituut, en daar gedigitaliseerd. En zo zijn ook de opnamen van Van Caspel opnamen weer opgedoken. Bijvoorbeeld deze, van Lucebert:

 

Het eerste stukje van de opname komt uit een experiment waarin Van Caspel de deelnemers – zowel de dichters als een uit studenten bestaande controlegroep – vroeg binnen een minuut spontaan de woorden op te zeggen die in hen opkwamen.

Hij deed dit onder andere om een 'originaliteitsindex' op te stellen: welk percentage woorden dat je noemde werd door niemand anders in het experiment genoemd? De studenten scoorden ongeveer 50%, de dichters iets meer dan 80%, en Lucebert scoorde het hoogst van iedereen: 94%. Slechts één van de door hem genoemde woorden was ook door iemand anders genoemd: licht (door Campert).

Over die lijst van Lucebert is nog het een en ander te doen geweest. De Lucebert-kenner Peter Hofman heeft in 2006 in het tijdschrift Parmentier laten zien dat de dichter het experiment saboteerde. Hij had mogelijk al van andere deelnemers gehoord wat de bedoeling was, en zich voorbereid. De woorden in de lijst (rabarber, zout, hemelrijk, koevoet, lucht, patroon, ijs, muis, dirk, kabel, spel, licht, Grotewohl, tinctuur, marmer, balk) zijn helemaal niet zo willekeurig, maar vormen een allusie op het werk van de door Lucebert bewonderde psychotherapeut Georg Groddeck. (Anders dan bij de andere deelnemers hoort deze lijst daarmee ook bij het 'oeuvre' van de spreker, zou ik zeggen.)

Maar dat het allemaal ook opgenomen was en dat we Lucebert dus doodernstig het wetenschappelijk onderzoek kunnen horen saboteren, dat wist ik niet. Hier is de opname, ook nog gevolgd door het gedicht 'ik a classic'.

 

Marc van Oostendorp

Deze blogpost verschijnt vandaag ook in het elektronisch tijdschrift voor neerlandistiek Neder-L.