Page 12 - OnzeTaal_nov2020_HR

TAALLOKET TAALADVIESDIENST

VRAAG VAN DE MAAND

DAGDAGELIJKS

Naast dagelijks hoor en lees je ook met
enige regelmaat het woord dagdagelijks.
Is er een verschil tussen die twee, en waar
komt dagdagelijks eigenlijk vandaan?
Vooral in België is dagdagelijks geen onbe-
kend woord. In Nederland is het iets minder
gangbaar, maar er zijn bepaalde sectoren
waar het tamelijk gewoon is, zoals bij de poli-
tie en hier en daar in het bedrijfsleven. Illustratie: Matthijs Sluiter
Toch komt het óók al enige tijd voor op
lijstjes met ergerniswekkend taalgebruik. Veel
mensen vinden dagdagelijks maar een over-
dreven nadrukkelijk of gezocht woord, met
dat extra dag aan het begin: dagelijks is toch duidelijk
genoeg? Daar staat tegenover dat anderen het hele- NIEUW OP ONZETAAL.NL
maal niet overbodig vinden. Dagelijks komt veel voor
in alledaagse combinaties als dagelijkse sleur en dage-
lijkse kost en roept voor hen daardoor associaties op UITSPRAAK PAPRIKA
met alledaagsheid en saaiheid, terwijl dagdagelijks Zegt u ‘paa-prie-kaa’ of ‘pap-prie-kaa’? Beide uitspraken zijn
wat explicieter de betekenis ‘elke dag (opnieuw)’ lijkt ingeburgerd en algemeen geaccepteerd. De uitspraak met de
uit te drukken. lange a is in Nederland wat gebruikelijker en die met de kor-
Hoewel het woord pas tamelijk recent poulair is te a juist in België.
geworden (én impopulair), komt het al ruim een De uitspraak met de korte a is te verklaren doordat we
eeuw voor. Uit het omvangrijke digitale archief paprika uit het Duits hebben geleend, waar het ook zo klinkt.
Delpher.nl blijkt dat het in 1894 al gebruikt is in De (Oorspronkelijk is het overigens Hongaars of Servisch.) De
toekomst, een socialistisch weekblad voor Zeeland en uitspraak met de lange a sluit aan bij de gewoonte om een a
West-Brabant: “Wij moeten het ons niet verheelen, in open lettergrepen lang uit te spreken; denk aan apen en
dat, bleef de organisatie bestaan, dagdagelijksch de Afrika – al zijn daar wel uitzonderingen op, zoals de eerste a
klauw der klassenjustitie over ieder lid zou zweven.” in ananas en Canada.
Meer uitleg: www.onzetaal.nl/paprika.
Dagelijks is toch TRANEN MET TUITEN
duidelijk genoeg? Wat wordt bedoeld met tuiten in de uitdrukking tranen met
tuiten huilen? Tuit betekent oorspronkelijk ‘punt, spits toelo-
pend uiteinde’. Dikke druppels lijken aan de bovenkant zo’n
tuit te hebben (en een rond ‘buikje’ onderaan). Tranen met
Een andere interessante oude vindplaats is een tuiten betekent dus letterlijk iets als: ‘zúlke dikke tranen dat
artikel in de Limburger Koerier van 10 december 1915 je ze als echte druppels (met een tuitje bovenaan) over je
waarin germanismen op de hak werden genomen. wangen ziet rollen’.
De schrijver van dat stuk had het goed gezien: dag- Meer uitleg: www.onzetaal.nl/tranenmettuiten.
dagelijks is inderdaad een vertaling van het Duitse
tagtäglich. Dat woord is al een paar eeuwen in ge- PARADOX EN OXYMORON
bruik, en het is ontstaan als een versterking van Op onze website is ook uitleg te vinden over allerlei stijl-
täglich, zo meldt het Deutsches Wörterbuch (DWB) figuren. Nieuw is de pagina over paradoxen en oxymorons:
van de gebroeders Grimm – min of meer de Duitse woordcombinaties die een tegenstelling uitdrukken (of lijken
tegenhanger van het Woordenboek der Nederlandsche
uit te drukken) en waarmee een bepaald effect wordt ge-
ONZE TAAL 2020 — 11 in gebruik geweest in het Duits. geheel waar, en zelfs dát niet’; een voorbeeld van een oxy-
Taal. Ook het vergelijkbare jahrjährlich is een tijdje
creëerd. Een paradox is bijvoorbeeld de uitspraak ‘Niets is
Terug naar het Nederlands: dagdagelijks is welis-

moron is ‘Er viel een oorverdovende stilte.’ Een belangrijk
verschil is dat een paradox ondanks de tegenstellende woor-
waar in verschillende kringen en regio’s behoorlijk
gewoon, maar er zijn zoals gezegd ook nog erg veel
den vaak toch op een logische manier kan worden uitgelegd;
het is dus veelal niet meer dan een schijnbare tegenstelling.
taalgebruikers die het afkeuren, zowel in Nederland
als in België. Het is daarom in elk geval in verzorgde
ter, en zorgt door de ‘wringende’ begrippen voor een sterk
schrijftaal beter om het te vermijden – al blijft het
stilistisch effect.
ook een kwestie van smaak. Een oxymoron heeft vaak een spitsvondig en poëtisch karak-
Meer toelichting en voorbeelden zijn te vinden op:
12 www.onzetaal.nl/paradox.