Page 12 - OnzeTaal_nov2019_HR

VRAAG EN

ANTWOORD

TER PLAATSE GAAN
n de tv-serie Flikken Maastricht
I hoor ik vaak de zin “We gaan ter
plaatse.” Is dat wel goed Neder-
lands?
De constructie is taalkundig wel te ver-
dedigen, maar ze is niet erg gebruike-
lijk in de standaardtaal. Ze lijkt vooral
in politie- en brandweerjargon voor te
komen.
Ter plaatse wordt gewoonlijk zonder
gaan gebruikt, in de betekenis ‘op de
bedoelde plaats’ of ‘aldaar’, bijvoor-
beeld in ‘We zijn nu ter plaatse’, ‘Ter
plaatse troffen we een lijk aan’ of ‘Dit
moet bijdragen aan de veiligheid ter
plaatse.’ In de combinatie met gaan
moet ter plaatse in een andere beteke- SPREEKWOORDELIJK
nis worden opgevat: ‘náár de bedoelde Illustratie: Matthijs Sluiter
plaats’ (in plaats van ‘op’).
Dat is op zich ook niet onmogelijk,
want ter kan verschillende betekenis- NAUW LUISTEREN
sen hebben. Het is ontstaan uit een
samensmelting van het voorzetsel te oor een optimaal resultaat luistert dat heel nauw”, schreef de
en der, een naamvalsvorm van de. Vaak “V sportwebsite Sport.be vorige maand over de recordpoging van
betekent te of ter ‘in’ of ‘op’: te Amster- marathonloper Eliud Kipchoge. Waar komt die uitdrukking ‘Het luistert
dam, ter zee. Maar het heeft meer be- nauw’ vandaan?
tekenissen, en een daarvan is ‘naar’:
te bed gaan, ter kerke gaan. Het is zelfs ‘Het luistert nauw’ betekent ‘Het komt er zeer op aan, het vereist precisie’. De
aannemelijk dat dit zo’n beetje de oud- uitdrukking wordt vaak gecombineerd met niet zo: ‘Het luistert (allemaal) niet
ste betekenis van te is; het woord is zo nauw’, oftewel: ‘Het hoeft allemaal niet zo heel precies’. In deze uitdrukking
verwant aan het Engelse to en het heeft nauw de betekenis ‘nauwkeurig, zorgvuldig’. Maar om uit te leggen wat
Duitse zu, die ook (onder veel meer) luisteren hier betekent, zijn wat meer woorden nodig.
‘naar’ kunnen betekenen. De bekendste betekenis van luisteren heeft betrekking op wat je met je oren
Zo bezien is het dus niet eens zo doet: ‘(aandachtig) toehoren’, ‘je gehoor richten naar’. Maar al eeuwen wordt
gek om ter plaatse op te vatten als het ook in afgeleide, figuurlijke betekenissen gebruikt. Zo heeft het in ‘De do-
‘naar de bedoelde plaats’. Het is alleen cent wilde niet naar onze bezwaren luisteren’ nog wel enigszins betrekking op
(nog?) geen algemeen gebruikelijke het aanhoren van die bezwaren, maar is vooral bedoeld dat de docent zich er
woordkeuze – behalve dus bij de poli- niets van aantrok.
tie en de brandweer. Een andere figuurlijke betekenis is te vinden in bijvoorbeeld ‘Het paard luis-
tert goed naar de teugel’ of ‘Het schip luistert goed naar het roer’; daar bete-
kent luisteren naar zoveel als ‘gehoorzamen naar, zich richten naar’. Iets wat
MEERMAALS/MEERMALEN ‘goed luistert’, is dus iets waar je van op aan kunt, iets wat doet wat je wilt. En
s meermaals een juist woord, of iets wat ‘nauw luistert’, is iets wat heel nauwkeurig doet wat er wordt opgedra-
I kun je alleen meermalen gebrui- gen – en waarbij je er dus ook goed voor moet zorgen dat het doet wat je wilt.
ken? Op deze manier kreeg ‘Dat luistert nauw’ de betekenis ‘Het komt er zeer op
Meermaals en meermalen zijn allebei aan.’
juiste woorden. Wel komt meermalen Hetzelfde nauw komt voor in de uitdrukkingen het nauw nemen (‘het heel
een stuk vaker voor dan meermaals. precies opvatten, zich strikt houden aan’) en niet zo nauw kijken (‘niet zo kies-
Hoe zitten die woorden in elkaar? keurig zijn’).
Om te beginnen zit in beide het
woord maal, dat ‘keer’ betekent. Hoe-
ONZE TAAL 2019 — 11 staat (denk aan vele malen, meerdere werden gezien – om precies te zijn een figuurlijk ‘in het voorbijgaan’), en zo
wel er een meervoudsvorm malen be-

malen), kun je na een telwoord ook
vaak maal gebruiken: twee maal, drie
zijn er nog vele voorbeelden. En zo ko-
bijwoord.

men we uit bij de vorm meermaals: dat
Nu zijn er in de loop der eeuwen
maal, enz. Ook meer maal was vroeger
gangbaar, naast meer malen; door de
verschillende bijwoorden ontstaan die
is een afleiding van meermaal met dat-
eeuwen heen zijn deze varianten door
elkaar gebruikt. Het werden bovendien
die s misschien niet, want meermaal
bijvoorbeeld is afgeleid van ander,
was zelf ook al een bijwoord, maar we
slechts van slecht (in de betekenis ‘een-
zúlke vaste combinaties dat ze aan op een s eindigen. Het bijwoord anders zelfde achtervoegsel -s. Echt nodig is
elkaar groeiden tot één woord (meer- voudig, gering’), terloops van ter loop kunnen het onze voorouders moeilijk
12 maal, meermalen) en als één begrip (dat letterlijk ‘in de loop’ betekent en kwalijk nemen dat ze het woord op die