Page 31 - 03 Onze Taal mei-juni THEMA Taal en dier 2025 HR

‘ norknor knor knor.’ Eén druk op de knop en de app “ Taalkundigen zeiden

vertaalt: ‘Nieuw persoon. Ruikt lekker.’ Het varken
is niet het enige dier dat eindelijk begrepen kan
Kworden, blijkt uit het filmpje waarin een onder­
zoeker de nieuwe app presenteert. Je kunt er ook geluiden destijds dat de bijendans
van katten, schapen en allerlei andere dieren mee vertalen. niks te maken had met taal.”
We zien een boer nieuwsgierig met z’n telefoon achter zijn
dieren aan lopen. ‘Ik hou van je’, vertelt zijn ezel hem.
Sta je nu ook te springen om met die app te ontdekken
wat je huisdieren je te vertellen hebben? Helaas, het gaat
hier om een 1­aprilgrap van Google Translate uit 2010. begon ik met hoe de koe met de mens communiceert, dan
Vijftien jaar geleden was het idee dat dieren een taal begrijp je in ieder geval één kant van het gesprek. En dan is
spraken, en dat we die ook nog eens konden begrijpen, het alsof je een sluier wegtrekt: ineens zie je het gewoon.”
alleen maar erg grappig. Inmiddels is dat idee zo bizar niet
meer, en zijn er heel wat taalwetenschappers die serieus Grammaticale structuren
naar dieren kijken en luisteren. Net zoals bij mensentaal steeds meer duidelijk wordt dat
een groot deel van de betekenis schuilt in het non­verbale
Controversieel onderwerp – gebaren, mimiek, lichaamshouding – draait het bij dieren
“Als taalkundige word je opgeleid met het idee dat het ook om meer dan geluid alleen. Cornips: “Het hele lichaam
communicatieve vermogen dat mensen hebben, echt iets communiceert mee: knijpen met de ogen, krommen van de
anders is dan dat van dieren”, vertelt Marjo van Koppen, rug, houding van de staart, en ga maar door.” Met die
die aan het Meertens Instituut onderzoek doet naar nieuwe, inclusieve blik hebben de onderzoekers ook naar
kattentaal. “Bij dieren noemen we het communicatie, bij het gedrag van katten gekeken. Die blijken veel te commu­
mensen taal, en daar zitten duidelijke verschillen tussen niceren met de positie van hun oren, snorharen en staart.
die mensentaal uniek maken.” Zo kunnen wij praten over “Veel van wat we bij dat kattenlichaam zagen, vonden we
onderwerpen buiten het hier en nu, kunnen we oneindig ook weer terug bij koeien. En nu ook bij vissen”, aldus Van
veel verschillende zinnen maken, blijkt de betekenis niet Koppen. Sommige goudvissen blijken rond voedertijd te
direct uit de vorm van een woord, en is onze taal aan­ communiceren met klikgeluidjes. “Als we waren begonnen
geleerd – en niet aangeboren. Allemaal kenmerken die bij vissen, was het waarschijnlijk te moeilijk geweest om
misschien wel los in het dierenrijk zijn terug te vinden, dat te herkennen. Dus je probeert een opening in te vinden
maar niet in deze combinatie. Dus: taal is een unieke in zulke systemen die wij niet kennen.”
eigenschap van de mens, zo was tot voor kort de heersende Met de ontdekte patronen in de vormen kregen de
gedachte onder deskundigen. onderzoekers ook steeds meer zicht op de betekenissen
Van Koppen werden de ogen geopend door haar collega daarvan. “Eerst zagen we hoe dieren iemand begroetten, →
Leonie Cornips. “Zij raadde me aan het boek Dierentalen
van Eva Meijer te lezen en toen ging bij mij een lichtje
branden. Ik heb altijd met dieren samengeleefd; kunnen
erkennen dat dieren misschien ook een taal hebben, en dus Dieren menselijke taal leren
niet categorisch anders zijn dan wij, vond ik een heel bevrij­
dende gedachte.” Ook bij Cornips werd het eerste zaadje
geplant door filosoof Meijer (die een column schreef voor Rond het midden van de twintigste eeuw hebben
dit themanummer – zie blz. 33). “Mijn hele wereldbeeld verschillende wetenschappers geprobeerd om dieren
kantelde na het lezen van hun werk”, vertelt zij. “In dat mensentaal te leren. Vooral apen schopten het aardig
boek vroeg hen zich af waarom taalkundigen geen oog ver. Spreken is voor deze dieren anatomisch onmoge-
hebben voor dierentalen, en toen was ik om. Ik ga over lijk, dus kregen ze gebarentaal of pictogrammen
een paar jaar met pensioen; als iemand dit controversiële aangeboden. Chimpansees en bonobo’s konden
onderwerp ging openbreken, dan moest het een oudere zo meer dan honderd verschillende woorden leren
taalkundige zijn.” Ze verlegde de focus in haar onderzoek begrijpen en produceren. Ook honden konden in een
van varianten van het Nederlands naar dierentalen, en dan soortgelijke omgeving een flinke woordenschat
met name de taal van koeien. opbouwen. Maar de uitingen van de dieren blijven
Na langdurig en systematisch het sociale gedrag van beperkt tot losse woorden in het hier en nu: ‘Geef mij
melkkoeien in verschillende stallen te hebben geobser­ sinaasappel’, ‘Spelen bal tuin.’ Van grammatica met
veerd, stelde ze vast dat een koe verschillende loeien een gestructureerde zinsbouw of abstracte onder-
produceert om bijvoorbeeld haar kalf te roepen, aan te werpen is geen sprake.
geven dat ze tochtig is, of om de boer te groeten. “Tegen­ Experimenten met mensen die probeerden zich het
woordig kijk ik vooral naar interacties tussen koeien communicatiesysteem van een dier eigen te maken,
onderling”, vertelt Cornips. “Maar toen ik begon, was dat zijn nooit uitgevoerd.
te ingewikkeld. Ik wist niet waar ik op moest letten. Dus

Onze Taal 31

2
5

:
4
1
0
9
-
OT_0325_30-32 Dierentaal.indd 31
O T _ 0 3 2 5 _ 3 0 - 3 2 D i e r e n t a a l . i n d d 3 1 2 29-04-2025 10:41 1
0
2
0
4
-