Page 32 - 03 Onze Taal mei-juni THEMA Taal en dier 2025 HR

hoe ze dingen aanwezen of elkaar ‘aan het woord lieten’.
Maar inmiddels kijken we ook welke signalen dieren met
elkaar combineren en of die dan een abstracte betekenis
hebben, die pas binnen een bepaalde context geldt. Zo
dalen we steeds verder af in de grammaticale structuren;
dat was in het begin ondenkbaar.”
Bijendans
Maar zijn die dierlijke signalen met hun betekenissen dan
taal? Die vraag is volgens de Franse taalkundige en taal-
filosoof Philippe Schlenker volkomen oninteressant. “Dat
is een kwestie van definitie. Er zijn zoveel kenmerken die
menselijke taal onderscheiden van dierlijke communicatie-
systemen. Kies er een paar en gebruik ze als definitie voor
taal – als je goed kiest, vind je taal alleen bij mensen”, stelt
hij. “Als wetenschappers gaan discussiëren over definities,
is dat een teken dat ze hun tijd niet optimaal benu en.”

Liever kijkt hij naar de eigenschappen van dierentalen.
“Net zoals we heel precies menselijke taal zijn gaan
beschrijven, moeten we dat ook bij dierlijke communicatie- En sommige van die talige eigenschappen lijken wellicht
systemen doen. Daar volgt absoluut niet uit dat ze gelijk in een ver verleden een gedeelde oorsprong te kennen.
zijn aan menselijke taal; het laat juist de verschillen zien.” “Onderzoekers uit Schotland hebben laten zien dat er veel
Als je eenmaal oog hebt voor de structuur en kenmerken overlap is tussen de gebaren van chimpansees en van
van de dierentalen, kun je die ook onderling vergelijken en tweejarige kinderen. Dat gaat miljoenen jaren terug en is
kijken naar hun evolutionaire ontwikkeling. Als voorbeeld taalkundig natuurlijk heel interessant.” Het gaat dan met
noemt Schlenker de bijendans: vliegbewegingen waarmee name om gebaren voor bijvoorbeeld ‘stop’, ‘geef’ of ‘kom’.
bijen aan soortgenoten informatie overbrengen over de
richting, afstand en kwaliteit van voedsel. De Oostenrijkse Cognitief ontwikkeld
gedragsbioloog Karl von Frisch won in de Nobelprijs Is deze nieuwe blik op dierlijke communicatiesystemen
voor deze ontdekking. “Taalkundigen vonden het destijds geen oud nieuws voor gedragsbiologen, die al veel langer
interessant, maar zeiden dat het niks te maken had met oog hebben voor sociaal gedrag in het dierenrijk? Integen-
taal. Terwijl, als je goed naar gebarentalen kijkt, dan vind deel, stellen de onderzoekers, het is juist een aanvulling.
je daar bepaalde constructies die hier wel op lijken.” Zo kun “Taalkundigen kijken echt anders naar communicatie dan
je met een algemeen gebaar voor ‘voertuig’ in de ruimte de biologen”, aldus Cornips. “Biologen kijken vooral naar het
richting, de snelheid en het soort beweging aangeven. gedrag, wij naar hoe zo’n interactie wordt opgebouwd,
welke onderdelen voor een bepaalde betekenisbijdrage
zorgen. Dat is een heel andere manier van kijken.”
De vakgebieden hebben elkaar wel nodig, benadrukt
Dierentaal ontcijferen met AI Van Koppen. “Het is goed om er vanuit twee verschillende
perspectieven naar te kijken. Dat helpt bij het interprete-
ren van de context. We werken daarom ook veel samen.”
Wereldwijd wordt AI ingezet om dierentaal te ontcijfe- Een groeiend begrip van de dierentalen zal onze relatie
ren. Daarmee is al ontdekt dat bijvoorbeeld potvissen tot dieren veranderen, stellen de onderzoekers. “Sommige
en penseelapen zichzelf of hun soortgenoten namen diersoorten zouden cognitief verder ontwikkeld kunnen
geven. Dan Stowell werkt vanuit Naturalis en Tilburg zijn dan we denken”, aldus Schlenker. Cornips: “Als je het
University aan een internationaal AI-project gericht op dier ziet als een gesprekspartner in plaats van een onder-
de geluiden van onder andere vogels en insecten, in zoeksobject, krijg je een andere relatie tot het dier. Zodra je
eerste instantie bedoeld om biodiversiteit te monito- de betekenis eenmaal begrijpt, kun je daar niet meer om-
ren. “Maar we willen ook communicatie decoderen”, heen.” Van Koppen vult aan: “Je geeft de dieren een stem,
vertelt hij. “We hebben nog geen idee waarover al klinkt dat vrij koloniaal. Ze hadden natuurlijk altijd al
bijvoorbeeld een zwerm vogels kwettert, maar ik ben een stem, alleen worden wij ons daar nu pas bewust van.”
ervan overtuigd dat we daarachter kunnen komen.” AI Inmiddels zijn er echte apps op de markt die beweren je
is dan essentieel: een computer kan patronen her- huisdier te kunnen verstaan. Dat is vooralsnog vooral
kennen die voor de mens niet te detecteren zijn. Voor marketing, maar we leren dierentalen wel steeds beter
echt begrip moet je verder kijken dan geluid, erkent begrijpen. Al zit een diep zinnig gesprek met je huisdier er
Stowell. “We moeten uiteindelijk multisensorisch niet in, waarschuwt Schlenker: “Het zal waarschijnlijk
kijken. Maar voor nu moeten we ergens beginnen.” vooral gaan over zaken die dieren bezighouden: voedsel,
jagen, gevaar, huisvesting en voortplanting.” ■

32 Onze Taal

2
5

:
4
1
2
9
-
OT_0325_30-32 Dierentaal.indd 32
O T _ 0 3 2 5 _ 3 0 - 3 2 D i e r e n t a a l . i n d d 3 2 2 29-04-2025 12:49 9
0
2
0
4
-