Page 9 - OnzeTaal_mei2020_HR

Voor coronahamsteraars symptomen van corona) zijn sinds de corona-uitbraak

ontstonden al snel scheld- taboe in het openbaar, en wie per ongeluk toch een venij-
nig hoestje laat horen, krijgt dan ook acuut last van iets
woorden als hamsterhufter. waarvoor het woord hoestschaamte ontstond. Schaamte
blijkt sowieso een grote rol te spelen. We houden aan de
coronatijd wellicht woorden over als afstandschaamte
(‘schaamte die je ervaart als je tijdens het boodschappen
besmet zijn met corona. Of coronarecessie, coronacrash, doen vergeet om afstand te houden ten opzichte van win-
coronafaillissement en corona-uitkering, die duidelijk ma- kelpersoneel en andere klanten’) en het op Engelse leest
ken hoe hard de ziekte de economie raakt. Coronacoalitie geschoeide afstandshamen: ‘een ander luidkeels tot de orde
en coronadiplomatie zijn dan weer de talige bewijzen roepen of diens gedrag op de sociale media aan de kaak
van de impact van corona op de politiek, en coronababy, stellen omdat hij de regel heeft overtreden om ten minste
coronageneratie en coronascheiding laten zien dat de anderhalve meter afstand tot elkaar te bewaren’.
corona-epidemie zelfs demografische gevolgen dreigt
te hebben. TAALSCHEPPING
De noodmaatregelen ter bestrijding van corona leidden
ZIJLIJNVIROLOOG niet alleen tot schaamte (bij overtreding), maar ook tot
Bij ziekte hoort medisch jargon, en door de grootschali- angst voor verandering van het dagelijks leven. Vandaar
ge virusuitbraak en de enorme impact daarvan op de coronahamsteren: ‘hamsteren om te voorkomen dat je in
hele samenleving omarmden we collectief medische tijden van corona zonder proviand komt te zitten omdat
vaktermen als besmettingscurve, druppelinfectie en groeps- je in quarantaine of isolatie moet of doordat de winkels
of kudde-immuniteit. Aanduidingen als sociale onthouding, dichtgaan’. Voor coronahamsteraars ontstonden vervol-
thuisquarantaine, zelfisolatie, gecontroleerde virusversprei- gens al snel scheldwoorden als hamsterhufter of -paria
ding en onderliggend lijden (in Vlaanderen: onderliggende (‘iemand die zijn winkelkarretje volgooit met pakken
aandoeningen), die voor virologen, epidemiologen en wc-papier’), paniekhamsteraar, hamsterspijt (‘spijt als je
praktiserende medici ongetwijfeld gesneden koek wa- je realiseert dat je eigenlijk geen plek hebt voor al dat
ren, doken nu ook op in de krant en op de sociale media. gehamsterde wc-papier’) en hamsterschaamte: ‘het gevoel
Ook werden ze opeens gebruikt door de gewone man – dat iemand die in een crisissituatie relatief veel bood-
die overigens verdacht vaak iemand bleek te zijn voor schappen doet zich daarvoor schaamt omdat hij denkt dat
wie de woorden amateurepidemioloog en zijlijnviroloog anderen vermoeden dat hij hamstert’.
ontstonden: een leek die met oppervlakkige kennis over Lang niet al die honderden coronagerelateerde woorden
micro-organismen en epidemieën via de sociale media en uitdrukkingen zullen beklijven. Gelukkig maar. Maar
graag kritiek uit op de échte deskundigen op wie de als de coronacrisis iets duidelijk maakt, is het wel dat zelfs
overheid haar coronamaatregelen baseert. een verwoestende epidemie of pandemie onze collectieve
‘In tijden van corona’ blijkt zelfs het dagelijkse weer- talige creativiteit niet aantast. Wat taalschepping betreft,
praatje over de schutting met de buren inwisselbaar te geldt blijkbaar het churchilliaanse cliché dat dit voorjaar
zijn voor een goed gesprek over ‘flattening the curve’: menigeen in ons taalgebied in de mond bestorven bleek te
het geheel van inspanningen om ervoor te zorgen dat liggen: ‘Never let a good crisis go to waste.’ 
het aantal virusbesmettingen, ziekenhuisopnamen en
sterfgevallen zo min mogelijk stijgt – wat uiteindelijk Ton den Boon houdt een coronawoordenboek bij: Taalbank.
zichtbaar wordt in de grafische weergave daarvan. Na- nl/2020/03/14/coronawoordenboek. Er is ook een lijst met
tuurlijk is er altijd wel iemand die zo’n Engelstalige uit- Friese coronawoorden: Fryske-akademy.nl/koroanawurdlist.
drukking probeert te vertalen (de curve afvlakken), maar
de coronacrisis leidt ontegenzeggelijk tot een forse uit-
breiding van onze taal met Engelse leen- en bastaard-
woorden. Coronials (‘leden van de coronageneratie’), Tien opmerkelijke coronawoorden
herd immunity (‘kudde- oftewel groepsimmuniteit’) en
social distancing (‘fysiek afstand houden tot anderen, anderhalvemeterpolitie handhaver van het gebod
vooral door het vermijden van sociale contacten’) – het om anderhalve meter afstand tot elkaar te bewaren
is maar een greep uit de van oorsprong Angelsaksische coronarij rij mensen die ter voorkoming van een
coronawoordenschat die we ons eigen hebben gemaakt. coronabesmetting afstand houden
covidioot overtreder van de regels ter bestrijding
LOCKDOWNKILO van corona; samenvoeging van covid en idioot
Niet alleen corona zelf, maar ook de maatregelen ter be- hoestschaamte gevoel dat iemand die in het open-
strijding ervan zijn verantwoordelijk voor de uitbreiding baar hoest zich daarvoor schaamt omdat anderen
van onze woordenschat met soms tamelijk obscure vak- zouden kunnen denken dat hij corona heeft
termen. Het woord lockdown bijvoorbeeld stond welis- kuchscherm scherm van (kunst)glas voor een
waar al een paar jaar in het woordenboek, maar inte- kassa
greerde in het eerste kwartaal van 2020 pas echt in onze raamvisite bezoek terwijl je buiten voor het raam
taal toen hele samenlevingen ‘in lockdown gingen’. Het blijft staan (om besmetting te voorkomen)
werkwoord lockdownen (‘in lockdown gaan’) en samen- schijt-aan-coronafeestje feestje voor mensen die
stellingen als lockdownkilo (‘elke kilo die je aankomt het coronavirus niet serieus willen nemen ONZE TAAL 2020 — 5
tijdens de lockdownperiode’) en lockdownparty (‘feestje straatschaamte schaamte die iemand ervaart als
georganiseerd aan de vooravond van een lockdownperio- hij of zij tijdens een lockdown toch op straat is,
de’) bevestigen de verdere inburgering van lockdown. bijv. om de noodzakelijke boodschappen te doen
Ook het advies om elkaar niet meer met een hand- zelfquarantaine vrijwillige quarantaine
druk te begroeten heeft geleid tot nieuwe woorden, zoals zorgheld iemand die in coronatijd werkzaam is in
hand-op-handcontact (‘Vermijd hand-op-handcontact!’) de zorg
en handenschudverbod. Kuchen en niezen (mogelijke 9