Page 8 - OnzeTaal_jan2021_HR

LEZERSPOST

Reacties graag naar: redactie@onzetaal.nl, of Redactie Onze Taal, Paleisstraat 9, 2514 JA Den Haag.
Formuleer uw bijdrage kort en bondig, bij voorkeur in niet meer dan 250 woorden.

DICKENS-VERTALING Nieuwe Wereld in Europa ingevoerd correcte aanduiding ‘bloedgroep 0’
JOHAN KERLING - ALPHEN AAN DEN RIJN was. Toen het leger terugkeerde naar (cijfer). Immers: Karl Landsteiner, de
Frankrijk, verspreidde syfilis zich van ontdekker van de AB0-bloedgroepen,
aarten Steenmeijer bekijkt in de daaruit over heel Europa. Omdat de noemde de 0-groep expliciet “Null,
M novemberaflevering van zijn ru- ziekte via de Fransen van de Spanjaar- ohne A- oder B-antigenen” – maar zijn
briek ‘Vertaaltaal’ verschillende verta- den afkomstig leek te zijn, lijken de be- tikmachine kon daar niet in meegaan.
lingen van de openingszin van Charles namingen Spaanse pokken respectievelijk
Dickens’ Great Expectations: “My father’s Franse ziekte eerder te verwijzen naar
family name being Pirrip, and my Chris- de oudst bekende besmettingshaard
tian name Philip, my infant tongue dan naar oude vijandbeelden.
could make of both names nothing lon- Overigens is de besmettingsroute
ger or more explicit than Pip.” Hij sig- door Europa te volgen aan de hand van
naleert dat in de vertaling van Eugène benamingen van deze ziekte in andere
Dabekaussen en Tilly Maters het voeg- talen: in het Russisch schijnt syfilis bij-
woord maar gebruikt wordt (“Mijn va- voorbeeld aangeduid te zijn met Poolse
ders achternaam was Pirrip en mijn ziekte. Illustratie: mikesilent/123RF
voornaam Philip, maar mijn kindertong In de wetenschappelijke literatuur
…”) terwijl er in de brontekst geen heeft tot in de negentiende eeuw de
sprake is van de tegenstelling die door term morbus gallicus (‘Franse ziekte’)
dat maar gesuggereerd wordt. Steen- gedomineerd; de Fransen zelf gebruik-
meijer heeft gelijk, en ik zou zelfs een ten de aanduiding la grande vérole, ofte-
stap verder willen gaan. wel ‘de grote pokken’, een benaming
Het gaat hier inderdaad niet om een die uiteindelijk ook in het Engels voet
tegenstelling, maar om causaliteit. Het aan de grond heeft gekregen (great De godheid Cthulhu wordt vaak voorge-
aangeven van dat redengevende ver- pox). steld als een inktvisachtig zeemonster.
band is een van de mogelijke functies De term syfilis is in de zestiende
van de zogeheten ‘free adjunct’-con- eeuw bedacht door een Italiaanse arts
structie (in het Nederlands: ‘absolute en verving de stigmatiserende aandui- UITSPRAAK CTHULHU
constructie’), die Dickens gebruikt in ding morbus gallicus. REMCO DE MAAIJER - DRONTEN
zijn openingszin. Die is vergelijkbaar
met ‘Her parents being poor, she never n het decembernummer van Onze
went to college’, dat we zouden verta- RANDDEBIEL ITaal meldt Riemer Reinsma in de ru-
len als ‘Omdat haar ouders arm waren, ROSALIND HENGEVELD - VOORBURG briek ‘Namen’ dat Amerikanen de naam
ging ze niet studeren.’ Een vertaling van de door schrijver H.P. Lovecraft
met omdat zou dus goed te verdedigen ieke Van der Gucht schrijft in haar geïntroduceerde godheid Cthulhu
zijn: ‘Omdat mijn vaders achternaam F artikel ‘Vloeken, scheldwoorden en ongeveer uitspreken als ‘kethoeloe’, en
Pirrip was, en mijn voornaam Philip, schuttingtaal’ (Onze Taal november) dat Nederlanders dat ook goed kunnen
kon mijn kindertong niet iets langers of over het woord debiel dat wie in de ja- uitspreken. Lovecraft zelf schreef in een
duidelijkers van beide namen maken ren zestig ‘randdebiel’ was, aanleunde van zijn brieven dat de uitspraak ook
dan Pip.’ tegen een IQ van 90, en dus ‘zwak- kan zijn: ‘khlûl-hloo’ of ‘tluhluh’.
begaafd’ was. Dit moet ongetwijfeld
zijn: ‘een IQ van 70’, want daar ligt de
SPAANSE POKKEN, FRANSE grens tussen zwakbegaafdheid en wat HUISGEMAAKT
ZIEKTE vroeger debiliteit heette. HENRY PERDOK - NORG
MARTIN BOERMAN - GELDROP
outer van Wingerden gaat in het
n zijn lezenswaardige artikel ‘Spaans BLOEDGROEP O W decembernummer in zijn artikel
Ibenauwd, Oost-Indisch doof’ (Onze BOB VAN DIJK - ALMERE ‘Is ‘huisgemaakt’ in huis gemaakt?’ in
Taal november) bespreekt Gaston op de verschillende betekenisgradaties
Dorren onder meer de uitdrukkingen et plezier las ik de november- van huisgemaakt. Het deed me denken
Spaanse pokken en Franse ziekte, die M aflevering van de rubriek ‘Typisch aan een gesprekje dat ik in de jaren
beide staan voor ‘syfilis’. Hij meent dat Vlaams’ van Ludo Permentier, over de tachtig had in een snackbar. Daar zag
ONZE TAAL 2021 — 1 Nederlanden. Maar de verklaring die ik respectievelijk ‘qwerty’, ‘qwertz’ en ken”. “Dat klinkt goed”, zei ik tegen de
afwijkende indeling van Angelsaksische,
deze benamingen verwijzen naar oude
ik bij de kaassoufflés een bordje met
Duitse en Franse toetsenborden –
daarop de aanprijzing “uit eigen keu-
vijandbeelden van beide volkeren in de
ken, is geheel anders.
‘azerty’. Een en ander deed me denken
uitbater, waarop hij reageerde met de
aan een aardig weetje: vroeger zat er
woorden: “Ach, kwestie van uitpakken.”

Syfilis werd in Europa voor het eerst
geen cijfer nul op de hamertjes van de
bekend in 1495, na de Franse belege-
Uit eigen keuken: een variant van huis-
ring van de stad Napels, die toen tot
het Spaanse koninkrijk behoorde. De
voor de hoofdletter O. Er gaat een theo-
Franse soldaten raakten daar besmet schrijfmachines. Men gebruikte daar- gemaakt. 
rie rond dat dit er de oorzaak van is dat
met de ziekte, die waarschijnlijk door er wereldwijd gesproken wordt van
8 de Spanjaarden uit de pas ontdekte ‘bloedgroep O’ (letter) in plaats van de