Page 33 - OnzeTaal_jan2021_HR

VERTAALTAAL WITTEMAN

Hispanist, literatuurrecensent en vertaler
Maarten Steenmeijer bekijkt maandelijks wat
er gebeurt als er vertaald wordt.

Weekend wordt

het koud
Spijker. Kop.

ortgeleden beklaagde Robbert-Jan Henkes zich
er op de website van het vertaaltijdschrift Filter
K over dat vertalingen te veel worden beoordeeld k maak nooit goede voornemens, want dat is
op hun gelijkenissen met de oorspronkelijke werken intens burgerlijk en bovendien gedoemd te mis-
en te weinig op hun eigen merites. “Zelden wordt er be- I lukken, maar elk jaar in januari (en eigenlijk
sproken alsof het een nieuw werk in eigen taal betreft”, ook vaak in februari, maart, april, mei, juni, juli,
aldus Henkes. augustus, september, oktober, november en decem-
Henkes heeft groot gelijk. Voor de lezer van een ver- ber) schiet het toch even door me heen: ik moet nu
taling doet de originele versie er in feite niet toe. Die kan écht stoppen met Twitter.
hij niet (of niet goed genoeg) lezen, vandaar dat hij uit- Twitter is een soort café. Een café in de hel. Er is
wijkt naar een vertaalde versie, die daarom niet als een geen drank te krijgen en iedereen komt er alleen
afgeleide, maar als een zelfstandige tekst tegen het licht maar om te klagen, zeiken, ruzie te maken of om in
zou moeten worden gehouden. het luchtledige aan duizenden mensen te vragen
Maar voor sommige vertalingen gaat die vlieger niet hoe je (ik) een radiator moet ontluchten terwijl je
op. Neem de Nederlandse versies van de Beatlesteksten (ik) dat net zo goed zelf even kunt (kan) opzoeken.
die Henkes samen met zijn vertaalkompaan Erik Binder- Ook erg aan Twitter is dat speciale Twitter-taalge-
voet in 2003 maakte (en waarover destijds een artikel bruik. Die domme hashtags bijvoorbeeld (#samen-
stond in Onze Taal). Het bijzondere van liedtekstverta- krijgenwecoronaeronder). Het kleuterwoord draadje,
lingen is dat ze in feite maar voor de helft zijn vertaald: dat meestal aankondigt dat iemand van plan is om
de tekst wel, de muziek niet. De oorspronkelijke teksten in een veelvoud van 280 tekens tekeer te gaan tegen
klinken dus onvermijdelijk mee. We lézen bijvoorbeeld de een of andere al dan niet ingebeelde misstand
dit: “Zie het ook van mijn kant / Moet ik blijven ouwe- (De levensmiddelenindustrie doet overal stiekem
hoeren tot ik niet meer kan? / Als je ’t ziet van jouw kant suiker in! Vrouwen werken vaak in deeltijd en dat
/ Gooi je onze liefde overboord, wil je dat dan? / Weekend is een schande! Die/dit boek/film/liedje/mening/
wordt het koud, weekend wordt het koud”. En tegelijker- gerecht/haardracht is racistisch/seksistisch!).
tijd hóren we dit: “Try to see it my way, / Do I have to Maar het allerergste is wel die speciale, helse
keep on talking ’till I can’t go on? / While you see it your manier waarop veel twitteraars (ik kan het woord
way, / Run the risk of knowing that our love may soon be tweeps niet uit mijn pen krijgen) uitingen van gelijk-
gone. / We can work it out. We can work it out.” Of de gestemden steunen. Ze zullen niet zeggen: ‘Deze
vertalers dit nu willen of niet, hun tekst concurreert met man/vrouw heeft gelijk!’, of: ‘Daar ben ik het mee
het origineel. Of gaat het hier niet om concurrentie? Is eens!’, of: ‘Hier slaat men de spijker op zijn kop!’
de onvermijdelijke tweetaligheid van deze vertaling niet Nee, ze zetten boven de prijzenswaardige tweet in
juist ook de gein ervan? En is die vrolijkheid niet hele- kwestie een plaatje van een klein handje dat naar de
maal in de trant van de sfeer van de liedjes die de Beatles tweet wijst. En dan alleen het woord dit.
halverwege de jaren zestig maakten? Of, nog erger: ‘Spijker. Kop.’ Ook daar zijn vari-
Ook bekende teksten of tekstfragmenten die niet op anten van. ‘Spijker. Kop. Raak.’ Of: ‘Spijker. Kop.
muziek zijn gezet klinken door in hun vertalingen. Het Respect.’ Of: ‘Bam! Spijker. Kop.’ Soms komt daar
eerste vers van sonnet 18 van Shakespeare is er zo een: nog een korte samenvatting van het voorafgegane
“Shall I compare thee to a summer’s day?” Van deze bij: ‘Spijker. Kop. We worden misbruikt door Rutte
bekende regel bestaan talloze vertalingen. Tot de meest en trawanten.’ ‘Draadje. Spijker. Kop. Mensen kuie-
recente behoren: “Een zomerdag zou ik jou niet noe- ren hutjemutje door de kooptempels maar geef
men, kind”, “Jij bent geen lentedag; dat moet je ook niet vooral de schoolkinderen de schuld van corona.’
willen”, “Een zomerdag en jij: wie wint?”, “Jou vergelij- In de allerergste gevallen worden uitdrukkingen
ken met een dagje zomer?”, “Ik heb je liever dan een dag verbasterd door ze vooraf te laten gaan door de
in mei”. Hier smelten vertaling en origineel niet samen nodeloze en hinderlijke zinsnede iets met. ‘Iets met
in een fraai duet, maar is de vertaling de tweede stem die een spijker en een kop’, bijvoorbeeld. ‘Iets met een
vals lijkt te zingen. De vertaler kan in dit soort gevallen klokje en een klepel’, ‘iets met slapende honden’,
dus maar beter proberen dicht bij het origineel te blij- ‘iets met een licht en een korenmaat’. Een en ander
ven, zoals Bas Belleman heeft gedaan in de onlangs is ironisch bedoeld, vrees ik. Ik erger me er elke keer ONZE TAAL 2021 — 1
verschenen bundel Shakespeares sonnetten: “Zal ik je ver- wild aan. En dan neem ik me voor de zoveelste keer
gelijken met een Zomerdag?” Maar Belleman deed nog voor om nooit meer op Twitter te verschijnen.
veel meer met het beroemdste gedicht van de Engelse Maar ja. Iets met ruggengraat, hè?
bard. Daarover de volgende keer. Spijker. Kop. Raak.

MAARTEN STEENMEIJER SYLVIA WITTEMAN 33