Page 15 - OnzeTaal_jan2020_HR

at maakt een taal tot een ‘echte’ taal? In Afrika is de situatie heel anders. Vrijwel alle lan-
Hoeveel talen hoort een mens te kunnen den zijn er veeltalig. De moedertaal die mensen spre-
spreken? Hoe belangrijk is beleefdheid? ken, is vaak klein, en buiten hun eigen gemeenschap
W Moet de spelling van woorden louter hun komen ze er niet ver mee. Al jong leren ze daarom – in-
uitspraak weerspiegelen, of ook hun verleden? Wanneer formeel, zonder cursus of docenten – een lingua franca,
is het passend om dialect te spreken en wanneer niet? waarmee ze in een veel groter gebied kunnen communi-
Over deze en andere kwesties lopen de meningen flink ceren, vaak zelfs in meerdere landen. Voorbeelden zijn
uiteen, wereldwijd, maar ook in Europa, en soms zelfs het Swahili, Marokkaans-Arabisch, Hausa en Wolof. Op
binnen ons eigen taalgebied. Mensen houden er dus school leren ze dan ook nog de taal van de overheid,
verschillende opvattingen over taal op na. Of anders meestal Engels, Frans, Arabisch of Portugees.
gezegd: ze leven in verschillende taalculturen. Veel Afrikanen zien er bovendien niet tegen op om
hun repertoire nog wat uit te breiden. Vrouwen leren de
Zuid-Azië: elke taal haar eigen schrift taal van hun man. Kooplui leren onderhandelen in de
Reis je door India en omstreken, dan zie je veel verschil- talen van diverse klanten. Ambitieuze jonge mensen
lende schrifttypes. Sowieso het Latijnse (vanwege het leren naast Frans ook wat Engels, of omgekeerd. Leren
Engels), het Arabische (Urdu) en het zogeheten Devana- betekent: oppikken in de praktijk. Het resultaat is niet
gari (Hindi), met zijn letters die aan een waslijn lijken te perfect, wel nuttig.
hangen. Maar veel andere grote talen hebben óók hun Geen van ons wordt als taalgenie geboren, maar onze
eigen schrift, zoals het Tamil, Bengaals en Punjabi. Het- omgeving kan het van ons maken. Afrika doet dat met
zelfde geldt ten noorden en oosten van India, van Tibet mensen. De Engelstalige wereld doet het omgekeerde.
tot Thailand. Het resultaat: twee volslagen verschillende taalcultu-
In Europa zijn we dat niet gewend. Althans, niet ren.
meer: de Romeinse legers en de roomse kerk hebben
heel West- en Midden-Europa aan het Latijnse alfabet Oost-Azië: taalfatsoen
gekregen. In Zuid-Azië heeft zulk ‘schriftimperialisme’ Beleefdheid is een algemeen menselijk verschijnsel,
niet plaatsgevonden, en de oude diversiteit is gebleven. maar hoe centraal het staat, verschilt van cultuur tot
Als gevolg daarvan heeft met name in India het idee cultuur en dus van taalcultuur tot taalcultuur. Het
postgevat dat een taal pas echt een taal is als ze er een Nederlands heeft u en formules als bedankt en allerlei
eigen schrift op na houdt. Sprekers van minderheids- kleine woordjes die onze zinnen minder lomp maken:
talen die voor officiële erkenning van hun taal ijveren, ‘Zou u dat misschien even willen aangeven?’ in plaats
weten wat ze te doen staat: een eigen schrift ontwerpen. van ‘Geef hier!’
En dat doen ze. Tot op de dag van vandaag komen er in Maar dat is klein bier vergeleken bij Oost- en Zuid-
India nieuwe schrifttypes bij. oost-Azië. Een aantal talen in die regio onderscheidt
Dat is uitzonderlijk. Nergens anders ter wereld is het niet alleen ‘jij’ en ‘u’, maar veel meer niveaus. Het
taalculturele idee dat een ‘echte’ taal een eigen schrift
vereist zo diepgeworteld. Maar in Europa stellen we on-
bewust een andere eis aan een echte taal: die moet een
land hebben. Noors? Dat is van Noorwegen, dus een taal. In Europa moet een taal
Sardijns? Nee, Sardinië ligt in Italië, dus dat is een dia-
lect. Baskisch? Oké, geen dialect, want het lijkt op geen een land hebben.
ander, maar toch meer een curiositeit dan een normale,
‘echte’ taal. Trouwens, ook landen zonder ‘eigen taal’
vinden we een beetje afwijkend – Oostenrijk en België
bijvoorbeeld. Koreaans heeft er bijvoorbeeld zeven, en die brengen
Die opvattingen raken, inhoudelijk bezien, kant noch ook allemaal hun eigen werkwoordvervoeging met zich
wal. Je zou Noors makkelijk als een Scandinavisch dia- mee. Zulke schakeringen van hoffelijkheid hoeven zich
lect kunnen zien, en Baskisch is zeer beslist een echte ook niet te beperken tot de tweede persoon (‘jij’, ‘u’).
taal. Maar deze intuïties zijn in onze cultuur verankerd. Het Vietnamees bijvoorbeeld kent ook in de eerste
Dat de Catalanen een eigen land willen, komt deels voort en derde persoon allerlei gradaties van respect, die
uit dat Europese idee dat een land een taal hóórt te heb- gebaseerd zijn op verschil in leeftijd, geslacht en maat-
ben. Lag Catalonië maar in India, dan waren ze tevreden schappelijke positie.
met een eigen schrift. Dat zou een hoop ellende schelen. Nog ingewikkelder is het in het Javaans. Sterk ver-
eenvoudigd komt het hierop neer: beleefdheid vereist
Afrika: meertaligheid als norm niet alleen het gebruik van de juiste persoonlijke voor-
Hoeveel talen hoort een doorsneepersoon te kennen? naamwoorden, maar ook van de juiste werkwoorden en
Ook daarover lopen de meningen ver uiteen. Als we zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden. Hebben die
grof generaliseren is het antwoord in de VS en Groot- allemaal twee of meer vormen dan? Dat niet, maar een
Brittannië één, in de EU twee en in Afrika drie. Of anders stuk of duizend wel, waaronder heel veel alledaagse als
gezegd: in de westerse wereld de landstaal plus Engels, verkopen, rood of kind. Natuurlijk kennen wij ook syno- ONZE TAAL 2020 — 1
in Afrika meer. niemen als pakweg het alledaagse fiets en het chiquere
Het Engels is momenteel nu eenmaal verreweg de be- rijwiel, maar niemand neemt aanstoot aan fiets. In het
langrijkste lingua franca van de wereld – het hulpmiddel Javaans wel. Ook de Javanen zelf vinden dat systeem
waarmee sprekers van andere talen hun communica- ingewikkeld, en velen spreken tegenwoordig liever
tiekloof overbruggen. Vandaar dat nog maar weinig Indonesisch (Bahasa Indonesia), dat egalitairder is.
Engelstaligen iets anders leren, en steeds meer anders- Want zoals alle cultuur is ook taalcultuur aan verande-
taligen Engels. ring onderhevig.  15