Page 20 - OnzeTaal_jan2019_HR

en muiltje, schoenlapper, soldaatje, stiefmoerskruid, Uit Des duivels woordenboek
swe(al)tsjeblom, veldvioletten, vieultje, wild viooltje,
wilde pensee, zeeschulpje, zevenkleurbloempje, Naast vrij lange artikelen staan er in Des duivels woordenboek
zuanewiezertje, zwaluwtje. Alternatieve vertaling ook kortere lemma’s, zoals:
(met een knipoog naar de schrijfwijze van Van
Ostaijen): ‘Chimpanzee. Groot water grenzend aan Barometer, zn [Barometer]. Een ingenieus apparaat dat
het Afrikaanse Chimpan-schiereiland.’ aangeeft wat voor weer we momenteel hebben.
En daarmee is de woordspeling iets duidelijker gewor- Bedelstaf, zn [Beggary]. De beloning voor degene die ver-
den, mits je hun uitleg met de zijweg vol bloemennamen trouwde op de hulp en de medewerking van zijn vrienden.
kunt volgen.
Een derde vertaalprobleem (naast de gedichten en de Hoofdstad, zn [Capital]. In de zin van residentie de zetel
woordspelingen) wordt gevormd door de vele verwijzin- van het wanbestuur.
gen naar personen, organisaties en gebeurtenissen uit
de tweede helft van de negentiende eeuw waar niemand Lawaai, zn [Noise]. Stank in het oor. Ongetemde muziek.
nog weet van heeft, zeker in Nederland niet. En dus wor- Het voornaamste product en de zekerste blijk van bescha-
den ook die namen en zaken uitgelegd waar dat nodig is, ving.
zodat uiteindelijk het hele boek vertaald én toegelicht is.
In de woorden van Bindervoet en Henkes: “De onmoge- Mode, zn [Fashion]. Een despoot die door de wijzen wordt
lijkste woordspeling is in deze vertaling niet geschuwd uitgelachen en gehoorzaamd.
en met de duisterste toespeling is iets gedaan. Alle ge-
dichten zijn van kop tot staart vertaald, ook als die er Onmenselijkheid, zn [Inhumanity]. Een van de opvallende
niet meteen in te ontdekken vielen.” en kenmerkende eigenschappen van de mensheid.
Een waarlijk helse onderneming. 

Andere satirische woordenboeken

n een definitie van een woord een denboeken in “Chirurgen – Hebben geen gevoel:
I vileine draai aan de werkelijkheid Nederland) noem ze slagers”, “Natuur – Telkens
geven is niets nieuws of bijzonders: verscheidene als je op het platteland bent, moet
denk maar aan het Nederlandse caba- achttiende- je zeggen: ‘Wat is de natuur toch
ret (Wim Kan: “Opinieonderzoek – en negen- mooi’”, “Poëzie – Heeft geen enkel
mensen naar een mening vragen die tiende-eeuw- nut; uit de mode” en “Praktijk – Gaat
ze niet hebben”) of aan de vele aforis- se titels, zoals boven de theorie.”
menschrijvers (C. Buddingh’: “Jeugd – het anonieme
dat gedeelte van de samenleving dat Zinryk en schert- Battus en Twitter
nog geen tijd gehad heeft om zijn Betje Wolff zend woorden- Minder lang geleden verschenen in
ongelijk te bewijzen”). Maar zodra je boek uit 1759, Nederland nog De encyclopedie van
allerlei definities samen in een woor- Register zonder boek van Betje Wolff uit Battus uit 1978
denboek gaat zetten, schep je een 1771, en Proeve van een ironiesch comie- (meer humoris-
eigen, alternatieve wereld. Bierce’ sch woordenboek van A. Fokke Simonsz tisch dan sati-
‘duivelswoordenboek’ was noch het uit 1821. In Register zonder boek staat risch: “Zoen
eerste, noch het laatste satirische bijvoorbeeld dit lemma: “O! – eene – Typerend
woordenboek. Een kleine greep: dierbare klank in allerhande vaarzen baltsgebaar Foto: Wikimedia / Haags Uitburo
als de Poëet eene Syllabe noodig der mense-
Perzië en Duitsland heeft.” lijke soort”),
De vroegst bekende satirische woor- en het wat
denlijst is een werk van de veertien- Flaubert particuliere en
de-eeuwse Perzische dichter Obeid Het Woordenboek van pasklare ideeën flaubertiaanse Battus
Zakani, die definities opnam als van Gustave Flaubert, pas lang na zijn Lexicon voor (Hugo Brandt Corstius)
“Advocaat – iemand die slecht goed dood uitgegeven, in 1951, mag hier niet feestgangers
maakt” en “Wereld – een plaats waar onvermeld blijven, hoewel het strikt van Atte Jongstra uit 1994: “Directeur
niemand rust vindt.” genomen geen woordenboekdefinities – Redenaar bij bedrijfssluitingen”
De Duitse satiricus Gottlieb Wilhelm
Rabener (1714-1771) staat bekend als bevat, maar meer wat Paulien Corne- en “Tijd – Spanne waarin men een
ONZE TAAL 2019 — 1 boek’. Zijn bekendste werk in die cate- clichés” Johnson, genoemd naar de beroemde
bepaald aantal onaangenaamheden
lisse in haar jongste
de ‘vader van het satirische woorden-
boek “dwang-
verrichten kan.”
Het Twitter-account @DrSamuel-
noemt: dood-
gorie was Versuch eines Realregisters,
doeners die
dat ook in het Nederlands is vertaald.
Engelse woordenboekmaker, zet
zonder na-
sinds 2009 de traditie van Ambrose
Betje Wolff
denken te
“Covfefe (n.) political Chatter about
De woordenboekkenners Ewoud San-
berde worden
the Eccentricities of a Man’s HABITS
ders en Nop Maas noemen in Vrouw, gebracht als Bierce voort met definities als
zie ook hemel en hel (een publicatie vaststaand feit. that distracts from the Egregiousness
20 over humoristisch-satirische woor- Gustave Flaubert Voorbeelden: of his ACTIONS.” 