Page 19 - OnzeTaal_jan2019_HR

menis te helpen, en als hij dat goed doet wordt hij her- Schopenhauer-vertalingen, en andere toevoegingen. Bij
kozen” en “Taalbedreiging – de dreiging dat een groep chimpanzee schrijft Bierce bijvoorbeeld in het originele
mensen die hun taal niet meer willen spreken, daad- woordenboek:
werkelijk zijn zin doordrijft”. Ironie en cynisme vieren
hoogtij in al die devil’s dictionaries, het zijn aforismen A species of pansy cultivated in Africa.
van kritische kwelduivels met gevoel voor humor.
Het in een woordenboekdefinitie op de hak nemen van De moeilijkheid zit hem erin dat pansy eigenlijk ‘viool-
een misstand is van alle tijden, plaatsen en culturen – zie tje’ betekent, maar ook klinkt als een verkorting van
ook het stukje op bladzijde 20 – maar het begrip ‘duivels- chimpansee. In de vertaling van Else Hoog werd de defi-
woordenboek’ is vooral een Amerikaanse aangelegen- nitie “een soort viooltje dat in Afrika wordt gekweekt” –
opmerkelijk genoeg, want de woordspeling gaat geheel
“Bedelstaf – de beloning voor verloren en de definitie is daarmee eigenlijk onbegrijpe-
lijk geworden. Bindervoet en Henkes kozen voor:
degene die vertrouwde op de Chimpansee, zn [Chimpanzee]. (1) Groot meer in
hulp en de medewerking van Duits West-Afrika.
(2) Driekleurig viooltje dat wordt gekweekt in Afrika.
zijn vrienden.” Hier zit weliswaar een woordspeling in, maar dat is niet

de woordspeling van Bierce, en daarom staat er in hun
alternatieve woordenboek:
heid. En dat komt allemaal door dat éne boek van die éne
man: The Devil’s Dictionary van de negentiende-eeuwse Woordspelingalarm: ‘pansee’ is de ‘pansy’, oftewel
journalist, schrijver en dichter Ambrose Bierce. het viooltje, het bloempje ook wel geheten pensee
The Devil’s Dictionary verscheen in 1911, als onderdeel (‘pansee’ is daar de veel voorkomende, maar strikt
van het verzameld werk van de zeer productieve Bierce, genomen onjuiste spelling van), achterumkiekertje,
nadat het eerder al was gepubliceerd als The Cynic’s Word blauw engeltje, blauw klokje, drie-eenheidsbloem,
Book – een titel die duidelijker is over de inhoud, maar drievaldige bloem, drieverwige bloem, dryvuldig-
die ook minder uitdagend is. Na Bierce’ dood is het boek chetsbloem, drievuldigheidsbloempje, eksterogen,
nog aangevuld met later teruggevonden teksten. fiegeletje, filet, fletterkes, freyssamcruyt, gezichtje,
Het succes van het werk kwam met de jaren, maar glazen muiltje, grilkieker, klein violetje, nacht en
toen de reputatie ervan eenmaal gevestigd was, is het dagjes, pansee, pas(s)ijntje, pensee(bloem), schoen 
ook niet meer uit de canon van de Amerikaanse litera-
tuur verdwenen. Het is een populaire ‘American classic’,
die iedere schrijver of journalist daar kent, en waar dus
ook graag op teruggegrepen wordt als er iets op de hak
genomen moet worden.
met gevoel voor humor EPEN

Binnenkort verschijnt er een nieuwe vertaling van deze
klassieker, van de hand van het gerenommeerde ver-
taalduo Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes – vooral
bekend van hun vertalingen van het werk van Bob Dylan,
The Beatles en James Joyce. Het is al twee keer eerder in
het Nederlands vertaald, waarvan eenmaal door de niet
minder gerenommeerde vertaler Else Hoog. Maar in
beide gevallen ging het alleen om een selectie uit het
gehele woordenboek, en werden veel lemma’s en alle
gedichten die geregeld in en tussen de lemma’s opdui-
ken – Bierce was immers ook dichter – achterwege gela-
ten. In de nieuwe vertaling staan die gedichten er wél in,
zo’n driehonderd stuks, van twee- en vierregelige punt-
dichten tot “complete epen die meerdere bladzijden be-
slaan”, zoals Bindervoet en Henkes het omschrijven. In Ambrose Bierce
hun uitleiding bij het boek staan ze ook stil bij de andere
uitdagingen waarvoor het vertalen hen stelde, zoals de Ambrose Gwinnett Bierce (1842) nam, nadat de
enorme woordspelingsdichtheid in Bierce’ teksten, die Amerikaanse Burgeroorlog was uitgebroken, dienst
veel lemma’s vrijwel onvertaalbaar maken. Zie maar bij de Noordelijken. Na de oorlog ontwikkelde hij zich
eens de dubbelzinnigheid te vertalen in een zin als “And tot een bekende, kritische journalist. Hij schreef ook
on the seventh day he was arrested” – waarin arrested veelgelezen boeken, vooral verhalenbundels, waarin
zowel ‘tot staan gebracht, gestopt’ als ‘gearresteerd’ kan het bovennatuurlijke en de verschrikkingen van de
betekenen. oorlog een belangrijke rol spelen. ONZE TAAL 2019 — 1
Het bracht hen ertoe om naast de meer of minder In 1881 begon hij in diverse kranten de satirische
letterlijke vertaling van het woordenboek ook een uit- lemma’s en gedichten te schrijven die later in The
gebreid deel met alfabetisch geordende noten, aanteke- Devil’s Dictionary zouden terechtkomen.
ningen en varianten op te nemen – Het alternatieve des Op 71-jarige leeftijd verdween hij spoorloos,
duivels woordenboek – waarin ook allerlei elementen uit nadat hij zich als waarnemer had aangesloten bij het
het persoonlijk universum van Bindervoet en Henkes leger van de Mexicaanse opstandeling Pancho Villa.
een plaats krijgen, zoals verwijzingen naar hun Joyce- en 19