Page 33 - OnzeTaal_dec2020_HR

VERTAALTAAL WITTEMAN

Hispanist, literatuurrecensent en vertaler
Maarten Steenmeijer bekijkt maandelijks wat
er gebeurt als er vertaald wordt.

García Márquez

aan de dope?

tudenten krijgen een pak voor hun broek als ze Aalmoes
verkeerd citeren, maar uitgevers komen ermee
S weg. Zonder blikken of blozen leuken ze frag-
menten uit recensies op tot reclameteksten die ons
toeschreeuwen vanaf de omslagen van hun boeken. lsof we nog niet genoeg ellende gehad heb-
Het regent meesterwerken als je al die lofprijzingen ben: nu verdwijnt ook nog het prachtige
(‘subliem’, ‘verbluffend’, ‘een prachtroman’) mag gelo- A woord aalmoes uit de Bijbel. “Aalmoes ge-
ven. Een paar jaar geleden stelde Frank Jansen dit feno- bruiken we niet meer, en daardoor werkt de tekst
meen al aan de kaak in Onze Taal (2015, nr. 2/3). Hij heeft minder goed als dat er nog in staat”, aldus een van
het alleen over citaten uit Nederlandse bronnen, maar de vertalers. Dat zijn twee onwaarheden in één zin.
de buitenlandse zijn minstens zo interessant. Die zijn Aalmoes gebruiken we niet meer? Een kleine
vaak minder makkelijk te vinden en kunnen per defini- steekproef in de recente archieven van Nederlandse
tie niet letterlijk worden weergegeven, wat de verleiding dagbladen toont aan dat aalmoes nog zeer geregeld
om er een eigen draai aan te geven des te groter maakt. gebezigd wordt in de meest uiteenlopende artike-
Een recent voorbeeld is te vinden op de achterkant len. En zelfs mijn zoons, die zich bij voorkeur uit-
van Deze waarheden, de Nederlandse versie van Jill drukken met behulp van emoji’s, kennen en ge-
Lepores These Truths. In The New York Times zou deze bruiken het woord aalmoes, bijvoorbeeld in verband
monumentale geschiedenis van Amerika als volgt zijn met hun zakgeld.
omschreven: “Briljant”. In werkelijkheid liep de Ameri- Rest ons het andere argument van de vertalers.
kaanse krant minder hard van stapel: “She’s brilliant Een tekst zou ‘minder goed werken’ als er woorden
at times.” in voorkomen die weinig gebruikt worden. Ik kom
Een ingewikkelder voorbeeld is een uitspraak op de sinds het begin van de corona-pandemie geregeld
achterkant van Hoe ik een non werd, een roman van de het woord handhygiëne tegen. Dat is geen woord dat
Argentijnse Nobelprijskandidaat César Aira: “Aira ik ooit zou gebruiken, en ik ken ook niemand die
schrijft als García Márquez onder invloed van drugs.” het gebruikt. Toch begrijpt, net als met aalmoes,
Dat is een kreet die meteen opvalt, nieuwsgierig maakt iedereen wat ermee wordt bedoeld.
en blijft hangen. Een perfecte blurbtekst dus. Als bron Die ‘aalmoes’ gaat in de herziene vertaling door
wordt de Tages-Anzeiger vermeld, en in die Zwitserse het leven als ‘een gift uit barmhartigheid’. Is dat
krant vond ik een recensie met de kop: ‘Wie Marquez geen verbijsterende ingreep? Verwachten die verta-
[sic] auf LSD’. So far so good, want hier staat weliswaar lers nu echt dat iemand die het woord aalmoes niet
niet helemaal hetzelfde als in het Nederlands, maar het kent, wél een licht opgaat bij gift uit barmhartigheid?
verband tussen vertaling en origineel is nog wel zicht- Zowel gift als barmhartigheid zijn woorden die ik
baar. Maar als je de recensie zelf leest, dan zie je dat hij alleen ironisch gebruik (óók weer in verband met
niet over de Duitse vertaling van Hoe ik een non werd het zakgeld van mijn kinderen, bijvoorbeeld). Ze
gaat, maar over een heel andere roman van Aira, Die zijn minstens even ‘ouderwets’ als dat lieve, mooie
Mestizin (oorspronkelijke titel: Ema, la cautiva). En dan woord aalmoes. Had er dan cadeautje van gemaakt,
zie je eveneens dat de verwijzing naar García Márquez of een beetje geld of zelfs niet terugvorderbare steun.
uitsluitend betrekking heeft op deze ene roman, niet op Of beter nog, had gewoon aalmoes laten staan.
Aira’s enorm veelzijdige schrijverschap in het algemeen: Stel, je komt bij het lezen van een tekst een
“Sein soeben auf Deutsch erschienener Roman ‘Die woord tegen dat je niet kent. Dat overkomt mij ook
Mestizin’ liest sich, als habe Gabriel García Márquez im weleens; gisteren nog, met het woord pinaren. Uit
LSD-Rausch die Hölle zum Paradies verklärt.” de context kon ik wel zo’n beetje begrijpen wat het
Sommige ingrepen zijn een raadsel. “There is no one betekende, maar ik zocht het toch even op. Vroeger
writing in English like this”, zo schreef The Times naar moest je dan op zoek naar het woordenboek, en
aanleiding van de Engelse vertaling van een recente ro- daar moeizaam in gaan bladeren, maar tegenwoor-
man van de Spaanse schrijver Javier Cercas. Niets meer dig is het een kwestie van drie seconden op Google.
aan doen, zou je denken. Toch heeft Cercas’ Nederlandse Pinaren is een werkwoord dat veel in Suriname
uitgever er een vraag van gemaakt: “Waarom is er in wordt gebruikt. Het betekent zoveel als ‘armoe lij-
onze taal niemand die zo schrijft?” den’, ‘het moeilijk hebben’ of ‘tobben’. Een mooi
Het kan ook helemaal anders. Op de flappen van de woord. Ik ben heel blij dat ik het nu ken. Ik ben blij
nieuwe vertaling van John Steinbecks schitterende met elk woord dat ik erbij leer, en mijn hart huilt ONZE TAAL 2020 — 12
roman East of Eden (Ten oosten van Eden, vertaling Peter om elk woord dat wordt vergeten. Die aalmoes
Bergsma) is geen citaat te bekennen. En dat werkt. moet blijven, en vol barmhartigheid geschonken
Tussen al die marktkoopmankreten is zwijgen goud. worden aan iedereen die pinaart.

MAARTEN STEENMEIJER SYLVIA WITTEMAN
33