Voor- en tegenstanders over schelden met ‘kanker’

Het was het bestuur van voetbalclub Unitas ’30 uit Etten-Leur al jaren een doorn in het oog: jongeren die te pas en te onpas op het sportpark schelden met kanker. “Als ze een bal misten: ‘Kankerzooi.’ Als ze het niet eens waren met elkaar: ‘Moet jij nou, kankerlijer?’ en ga zo maar door”, zegt secretaris en scheidsrechter Kees Halters. En ze zijn er heus wel wat gewend. “Vooral de hogere elftallen spelen geregeld tegen teams uit de Randstad, waar het af en toe wel lijkt alsof het doodnormaal gevonden wordt. Maar toch, iedere keer als je het hoort, snijdt het als een mes door je lijf. Ik heb in het recente verleden allebei mijn ouders verloren aan deze verschrikkelijke ziekte, en wens daar op deze manier niet dagelijks op gewezen te worden.”

De bom barstte toen Halters hoorde dat een jeugdlid van een jaar of vijftien een ouder lid “vuile kankerlijer” toebeet. De club besloot daarop begin dit jaar zich aan te sluiten bij de campagne die KWF Kankerbestrijding in oktober 2020 lanceerde samen met enkele youtubers: ‘Strijd mee #tegenKK’. Spelers die schelden met het woord kanker krijgen altijd een rode kaart en vier weken uitsluiting van alle clubactiviteiten.

Vlaaien

Op 18 januari van dit jaar plaatste de club een nieuwsbericht op zijn website onder de kop: ‘Schelden met K....R? Bij Unitas ’30 direct rood!’ De club deelde het bericht ook op de socials. Op Instagram kreeg het al snel ruim honderd likes en ook op Facebook verschenen er overwegend positieve reacties. Maar het leverde ook vragen op. Onder een bericht waarin de club aangeeft bij een wedstrijd te gaan collecteren voor KiKa, een stichting die geld inzamelt voor onderzoek naar kinderkanker, schrijft een lezer: “Heel goed dat jullie deze actie voeren. Maar vinden jullie het wel normaal dat gasten uit Limburg worden uitgemaakt voor ‘vlaaien’ en ‘Duitsers’? Verontwaardiging kan blijkbaar ook heel selectief zijn!” Nee, schelden met wat dan ook vindt Halters niet normaal, vertelt hij. “We keuren alle soorten van discriminatie af. Maar onze eigen regels hebben we nu aangescherpt voor het schelden met kanker.”

De nationale publiciteit rondom de actie zorgde voor een week “om nooit te vergeten”, zegt Halters. “Wat ons betreft is het doel om de leden bewust te maken van de impact die schelden met kanker heeft, bereikt. Nu handhaven en met elkaar zorgen voor een fijne en verdraagzame omgeving om te sporten. Dat is waar de club voor staat.”

Actie kantinejuf

Voor kantinejuf Simone van Eijden van het Hilfertsheem College in Hilversum was de maat ruim twee jaar geleden al vol. Ze was “helemaal klaar met het schelden met kanker”. Samen met een collega startte ze een actie. Op een poster in de kantine hangt sindsdien een duidelijke boodschap: “Ik sta op voor kanker! Hoor ik je schelden met kanker... dan kost dat je 50 cent voor het kankerfonds.” Ook buiten de kantine ontkomen leerlingen daar niet aan. “Als ik door de school loop en ik hoor iemand het woord kanker gebruiken, wijs ik ze erop dat ze bij me moeten doneren.”

Van Eijden wil leerlingen er vooral van bewust maken dat het woord kanker kwetsend kan overkomen. "Ze hebben soms niet eens door dat ze het zeggen. Of ze begrijpen niet welke lading dat woord kan hebben. Jongeren horen het tegenwoordig overal. Youtubers gebruiken het en zij nemen het over. Maar je kwetst mensen ermee. Er zijn leerlingen die een ouder of een opa en oma aan de ziekte hebben verloren. Bij hen komt zo’n scheldwoord echt hard binnen. En er alleen iets van zeggen werkt niet. Op het moment dat je aan hun geld komt, dan voelen ze het.”

Net als bij Halters speelde ook bij Van Eijden een persoonlijk motief bij het uitbannen van kanker als scheldwoord. “Mijn ouders zijn allebei aan kanker overleden. Daar schrikken kinderen wel van hoor, als ik dat uitleg.” Inmiddels heeft ze € 70,– overgemaakt naar KWF Kankerbestrijding. En het schelden? “Ik heb wel het idee dat dat minder is geworden.” Ook bekende Nederlanders spreken zich uit tegen het al te gemakkelijke gebruik van kanker, zoals presentatrice Catherine Keyl, oud-keeper Hans van Breukelen en youtuber en FIFA-e-sporter Koen Weijland.

Soort talisman

De actie van KWF maakte ook een tegenbeweging los. Schrijver Jan van Tienen publiceerde in november 2020 op de website van Brandpunt+ een artikel onder de kop: ‘Waarom ik blijf schelden met kanker (op mijn manier, die de beste is)’. Van Tienen beschrijft drie manieren om je te verhouden tot schelden met kanker, “die allemaal hun voor- en nadelen hebben”. De eerste is de Catherine Keyl-manier: schelden met kanker is kwetsend, slecht, niet normaal. De tweede is de meme-vmbo’er: het achteloze gebruik van het woord kanker. De derde is zijn eigen manier. “Voor mij persoonlijk”, schrijft Van Tienen, “zit er iets grimmigs en poëtisch aan schelden met kanker. De klank van het woord, de dubbele k en dan die r, dat is moeilijk te overtreffen. (...) Dat gezegd hebbende, voor mijzelf is het, als ik eerlijk ben, ook een soort talisman, een schild, een spreuk tegen het boze oog, maar ook op een manier die iets verraadt over wat grappig is (...) omdat het meest tragische, het meest duistere aspect van het menselijk bestaan voor mij niet zonder de lach kan.”

Verschil in context

Die harde klank is ook wat schrijfster Stella Bergsma zo aantrekkelijk vindt aan het woord kanker. Ze had zelfs haar roman Pussy Album die titel willen meegeven, maar heeft dat zich uiteindelijk “uit het hoofd laten praten”. “Die dubbele k, dat zijn al twee kaakslagen. Dat is lekker. Die a ertussen, en dan die r aan het eind. Het loopt gewoon lekker. Neem nou aids, óók een erge ziekte. Maar dat bekt niet. Net als corona. Dat woord is te mooi, te lyrisch. Pestpokkenpleuris daarentegen. BAMBAMBAM. Heerlijk. Ook bij kanker zit het fijne hem echt in de combinatie van klank en betekenis.”

Dat veel mensen aanstoot nemen aan het woord kanker als versterkend voorvoegsel, verbaast Bergsma. “Het is een gebrek aan inzicht en intelligentie als je dat verschil in context niet ziet. In ‘Het is hier kankerkoud’ heeft kanker een heel andere betekenis dan in ‘Krijg de kanker.’ In het eerste voorbeeld betekent kanker ‘heel erg’. In het tweede wens je iemand de ziekte toe.”

Een verbod op het woord, op welk woord dan ook, ziet Bergsma daarom niet zitten. “We moeten ook het lelijke in woorden kunnen vatten. Taboes opleggen aan je eigen donkere kant is ten eerste niet slim en ten tweede werkt het niet. Dan verschuift het taboe gewoon.” Ook kanker is qua impact al een beetje op zijn retour. In ieder geval bij Bergsma. “Het heeft zijn kracht inmiddels wat verloren, maar even geleden sprak ik een jongen uit België, die vertelde me dat het daar nu juist steeds vaker wordt gebruikt.”

Magische kracht

Wanneer Bergsma weet dat iemand moeite heeft met het woord kanker, gebruikt ze het niet. “Daar heb ik geen enkele moeite mee hoor. Je hoeft dingen niet te zeggen. Behalve in mijn eigen boeken. Daarin wil ik kunnen zeggen wat ik wil. Maar waar ik me soms aan erger, is dat mensen zichzelf zo belangrijk maken wanneer ik die woorden gebruik en het niet over hen heb. Wanneer ik bijvoorbeeld zeg: ‘Die kankerdeur’, en iemand zegt: ‘Ho, ho, ik heb kanker in mijn familie!’ Maar dat heeft er niks mee te maken. Kanker komt ook voor in míj́n familie. Dat het mensen ergert, en dat dat ergens ook begrijpelijk is, is tegelijkertijd ook de magische kracht van het woord. Eigenlijk moet je het woord dankbaar zijn voor wat het uitdrukt.”