Hoe vertaal je ‘dagobertducktaks’?

Maarten Veldhuijzen van Zanten – Concorde Vertalingen

Dagobertducktaks is tot woord van het jaar 2014 gekozen. In de verkiezing die door Van Dale is georganiseerd, kreeg het woord bijna 18% van de stemmen. De meeste Nederlanders begrijpen dagobertducktaks meteen: ze weten wie Dagobert Duck is en kennen de context waarin het woord gebruikt wordt. Maar hoe vertaal je het naar een vreemde taal, zonder dat de juiste betekenis verloren gaat? We vroegen het een aantal vertalers. Hoe zou je te werk gaan als je dagobertducktaks moest vertalen, en waar moet je als vertaler op letten?

Portugees

Valéria Ferreira de Araujo, vertaalster (Braziliaans-)Portugees is duidelijk: “In Portugal en Brazilië heet de rijke oom van Donald Duck ‘Tio Patinhas’. Hij staat daar natuurlijk ook bekend als heel rijk en gierig. Ik zou dagobertducktaks daarom (iets beschrijvender) vertalen als imposto do Tio Patinhas. Portugezen en Brazilianen begrijpen dan wat er wordt bedoeld. De definitie die Van Dale geeft (‘speciale belasting geheven over het vermogen van superrijke mensen’) zou ik in de Portugese tekst één keer geven (‘tributação especial sobre os bens patrimoniais de milionários’), en daarna zou ik elke keer alleen de vertaling imposto do Tio Patinhas gebruiken.”

Arabisch

In het Arabisch kan ook voor een een-op-eenvertaling gekozen worden, meent vertaalster Arabisch Anita van Duijn. “Dan wordt het ‘belasting van Oompje Goud’ (ضريبة العم دهب), zoals Dagobert Duck in het Arabisch heet. De definitie zou ik in het Arabisch iets aanpassen, omdat ‘superrijk’ een subjectief begrip is, zeker op het Arabisch schiereiland, waar je duidelijke gradaties hebt in 'superrijk'. De vertaling van de definitie wordt dan:  ضريبة خاصة مفروضة على أموال الأثرياء الهائلة. (iets als 'belasting geheven over supervermogens van rijke mensen'). Het woord dagobertducktaks zou ik in alle contexten hetzelfde vertalen. Eventueel plaats ik een noot met uitleg, als uit de tekst de betekenis van de term niet voldoende blijkt.”

Pools

“In het Pools zou dagobertducktaks letterlijk vertaald kunnen worden met podatek dla Wujków Sknerusów”, zegt vertaalster Pools Agnieszka Stefanienko. “Maar omdat niet alle mensen de Duck Tales van Disney hebben gezien of de strips hebben gelezen, stel ik podatek dla najbogatszych voor. Dit betekent letterlijk: ‘belasting voor de allerrijksten’. Zo wordt de belasting genoemd die president Hollande van Frankrijk heeft ingevoerd. Deze vertaling zou ik in alle soorten teksten gebruiken.”

Engels

De vertaling naar het Engels is nog wat ingewikkelder. Toby O'Connor Morse, vertaler Engels, zegt: “Omdat de strip Donald Duck bij de Britten niet zo bekend is als op het vasteland van Europa, zou een letterlijke vertaling (Scrooge McDuck tax) veel Engelstaligen niets zeggen. Ik zou voor plutocrat tax kunnen kiezen, maar het is de vraag hoeveel (jonge) mensen weten wat een plutocrat (plutocraat in het Nederlands) is. Daarom kies ik voor een veelomvattend, algemeen begrip: super-rich tax. Hierin zit echter niet de licht negatieve connotatie van dagobertducktaks, die plutocrat tax dan weer wel heeft. Als ik een tekst zou moeten vertalen over ‘nouveau riche’, die vooral uit Oost-Europa komen, zou oligarch tax een passende vertaling zijn.”

Kortom, een woord dat Nederlanders meteen begrijpen, kun je niet altijd zomaar naar een vreemde taal vertalen. Voor een goede vertaling is kennis van de cultuur van een land net zo belangrijk als kennis van de taal.