Waar komen de aanduidingen Goede Vrijdag en Witte Donderdag vandaan?

De donderdag en vrijdag voor Pasen heten Witte Donderdag en Goede Vrijdag. Maar waarom eigenlijk? Die vraag is nog niet zo makkelijk te beantwoorden. Er bestaan namelijk verschillende verklaringen voor de herkomst van die aanduidingen. Hieronder noemen we de meest voor de hand liggende verklaringen.

Goede Vrijdag

Om met Goede Vrijdag te beginnen: dat is de dag waarop Jezus gekruisigd werd. Het lijkt op het eerste gezicht misschien niet zo logisch om juist die dag in de christelijke traditie ‘goed’ te noemen. Toch wordt de dag zo genoemd, omdat Jezus bij zijn dood de zonden van alle mensen op zich nam en hen daarmee heeft verlost van schuld. Zie ook de website www.bijbelencultuur.nl.

Witte Donderdag

Op Witte Donderdag herdenken christenen het Laatste Avondmaal van Jezus en zijn leerlingen; dat wordt in de Bijbel onder meer beschreven in Matteüs 26. De naam van deze dag hangt samen met een kerkelijk gebruik om op deze dag alle kruisbeelden en andere beelden in de kerk met witte kleden te bedekken. Verder is wit de liturgische kleur op Witte Donderdag (en met Pasen): de kleding van de voorganger en de doeken over altaar, avondmaalstafel, kansel e.d. zijn dan wit.

Woensdag en zaterdag

Ook de woensdag voor Pasen heeft van oudsher een naam, al is deze dag in de kerken onbelangrijk: Schortelwoensdag of Schorselwoensdag (beide vormen komen voor). Dat verwijst naar het middeleeuwse gebruik om van woensdag tot en met zaterdag voor Pasen geen orgelmuziek te spelen en de kerkklokken niet te laten luiden. De muziek en het klokgelui werden dus geschorst ofwel opgeschort; daar komt de naam vandaan.

Om diezelfde reden heet de zaterdag voor Pasen ook wel Stille Zaterdag: op die dag werden er geen kerkklokken geluid. Kerken herdenken op deze dag dat Jezus dood in het graf ligt. Ook de aanduiding Stille Week (voor de week voor Pasen) komt hiervandaan.

Buurtalen

Witte Donderdag heet in het Engels Maundy Thursday. Dat is een indirecte verwijzing naar het Laatste Avondmaal, waarbij Jezus de voeten van zijn leerlingen waste. Maundy is een verbastering van het Latijnse woord mandatum (‘gebod, opdracht’), dat voorkomt in Johannes 13:34: “Ik geef jullie een nieuw gebod [in het Latijn: mandatum novum]: heb elkaar lief. Zoals ik jullie heb liefgehad, zo moeten jullie elkaar liefhebben.” Hiermee wees Jezus op de betekenis van de voetwassing, die eerder in dat hoofdstuk wordt besproken.

In het Duits wordt Witte Donderdag gewoonlijk Gründonnerstag genoemd. Grün is hier waarschijnlijk een afleiding of verbastering van greinen, dat ‘grienen, weeklagen’ betekent.

Goede Vrijdag heeft in het Engels (letterlijk vertaald) dezelfde naam als in het Nederlands: Good Friday. Volgens Engelse naslagwerken zou good hier de betekenis ‘heilig’ hebben. Hoewel dat ook in het Nederlands een verklaring zou kunnen zijn, is er geen enkel naslagwerk dat deze optie noemt.

Het Duitse woord is Karfreitag. Dat betekent letterlijk ‘rouwvrijdag’: het woorddeel Kar komt van een oud Duits woord voor ‘geklaag, rouw’.

In het Frans zijn de aanduidingen meer rechttoe rechtaan: daar spreekt men van jeudi saint (‘heilige donderdag’) en vendredi saint (‘heilige vrijdag’).