Het is weer een schrikkeljaar. Dat wil zeggen dat er in februari, de schrikkelmaand, een dag bij komt. Waar komen die schrikkel-benamingen eigenlijk vandaan? Hebben ze misschien iets met schrikken te maken?
Laura van Eerten, Instituut voor Nederlandse Lexicologie
Ja, het eerste deel van schrikkeljaar en schrikkelmaand is afgeleid van het werkwoord schrikken, maar dan in een verouderde betekenis. In de veertiende eeuw betekende schrikken ‘opspringen, een grote stap of sprong nemen’. Een schrikkeljaar is dus eigenlijk een jaar dat een grote stap neemt of verspringt. Uit de oorspronkelijke springbetekenis van schrikken ontstond ‘opspringen van angst, terugdeinzen’ en uiteindelijk ‘plotselinge angst krijgen’.
Vastelavond
Maar waar kwam die -el- in schrikkeljaar dan opeens vandaan? Dat zit zo: in de middeleeuwen gebeurde het vaker dat samenstellingen werden verbonden met de betekenisloze lettergreep -el. Zoals bijvoorbeeld in werkeldag (‘werkdag’), rusteldag (‘rustdag’) en sitteldag (‘dag van de zitting’). Een paar van deze oude constructies komen nog steeds wel hier en daar voor, waaronder vastelavond (‘vastenavond’), schortelwoensdag (‘de woensdag voor Pasen’) – en natuurlijk schrikkeljaar.
Schrikkelen
Onder invloed van woorden als schrikkeljaar, schrikkelmaand en schrikkeldag ontwikkelde zich in de zeventiende eeuw uit schrikken (in de betekenis ‘springen’) het werkwoord schrikkelen in de betekenis ‘overslaan’. Inmiddels is dat woord verouderd, maar het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt nog een aantal aardige citaten: “Die dronkaard schrikkelt geen eene herberg” en “In ’t afroepen van de lijst, werd mijn naam geschrikkeld.”
Reacties Er zijn 15 reacties
Aris Leepvogel
Hans Baars schrijft:
‘Maar een uitzondering op deze uitzondering is dan weer een millenium-jaar: het jaar 2000 was geen ‘schrikkeljaar’, februari 2000 had 28 dagen.’
Om precies te zijn: eeuwjaren die deelbaar zijn door 400 zijn allen (dus ook 2000) wél schrikkeljaren.
Hans Baars
Jan Bakkjer schrijft: “Elk eeuwjaar - duidelijk deelbaar door 4 - is GEEN schrikkeljaar; in een eeuwjaar heeft februari 28 dagen”. Korrect. Maar een uitzondering op deze uitzondering is dan weer een millenium-jaar: het jaar 2000 was geen ‘schrikkeljaar’, februari 2000 had 28 dagen.
Jan Bakker
Wij springen juist wèl! Een jaar duurt immer 365 dagen en ongeveer 6 uur; dus 356 dagen plus een kwart dag. oorzaak is de omloop van de aarde. Na twee jaar ligt het “zonnejaar dan al twaalf uur vóór; na vier jaar dus 24 uur (minus een beetje); dat is dan 365 plus 1 dag. Om dan de kalender weer bij te brengen bij de zon, moeten we dan die ene dag op de 29ste februari boeken. Voor de goede orde: elk eeuwjaar - duidelijk deelbaar door 4 - is GEEN schrikkeljaar; in een eeuwjaar heeft februari 28 dagen.
Anton Vrolijk
U schrijft dat in de veertiende eeuw schrikken opspingen betekende. In dit verband is het aardig te weten dat in het Engels een schrikkeljaar “leapyear” wordt genoemd.
to leap is spingen
Rob Bergfeld
@ Guusje de Neve: Springen doe je over iets dat op de weg mist. In het geval van een schrikkeljaar ligt er het keurig aaneengesloten paadje: 28, 29 ,1. In de overige jaren is het: 28, oeps!, 1.
Maar oké! Als je de 29ste wilt beschouwen als een stoeptegel die met brute kracht in een bestaand egaal geplaveid pad is aangebracht, dan is een sprongetje misschien ook wel handig: dat voorkomt het struikelen over het ontstane ‘bergje’! 😉
pe
Mijn vrouw spreekt altijd over een schrik jaar. Zelf vond ik dat wel een beetje lachwekkend . Het was in mijn ogen toch een schrikkeljaar. Maar nu begrijp ik dat zij dat toch goed zegt. Haar vader was journalist bij een landelijk dagblad en erg op de Nederlandse taal , misschien vandaar
guusje de neve
Een schrikkelmaand neemt juist een grote sprong (van een dag) naar de volgende maand. Andere maanden doen dat niet. Dan klopt dat springen dus wel!
anique alberts
Excuus, lees nu pas dat mijn opmerking al eerder werd geplaatst door een andere lezer.
anique alberts
Het verklaart wel de invoering van het woord maar inhoudelijk zou het dus juist een extra dag moeten betreffen. Door de schrikkeldag verspringen we juist niet toch?
Rob Bergfeld
Als ik het goed begrijp zou 2016 dan juist een ‘normaal’ jaar zijn en zijn het drietal jaren daarna de ‘schrikkeljaren’; immers in die jaren wordt een dag (de 29ste) ‘overgeslagen’ ... ??