“Ik wrochtte onwetend aan ’t gebouw van uw geluk”, zo dichtte Samuel Iperusz. Wiselius in zijn Nieuwe gedichten uit 1833. Wat betekent dat inmiddels vrijwel vergeten werkwoord wrochten?
Van Dale vermeldt bij wrochten “als kunstenaar maken, als iets kunstigs tot stand brengen”, met de toevoeging dat het archaïsch is en vaak schertsend gebruikt wordt. De tweede betekenis “zware handenarbeid doen” komt al meer in de buurt van de oorspronkelijke betekenis 'werken, arbeid verrichten', waarin ook Wiselius het gebruikt.
Het werkwoord wrochten ziet er erg oud uit, maar is dat eigenlijk niet. Het is eind achttiende, begin negentiende eeuw afgeleid van gewrocht, een oud voltooid deelwoord bij het werkwoord werken, dat ooit vervoegd werd als werken - wrocht - gewrocht.
De schrijver Nicolaas Beets had zo zijn gedachten bij die nieuwvorming, getuige dit gedichtje uit 1882:
“Gelijk men zegt: ‘Ik zoek, ik zocht,
Ik breng, ik brocht,’
Zoo zei men ook: ‘Ik werk, ik wrocht,’
Zoolang het volk zijn taal verstond.
Thans hoor ik, uit geleerden mond:
‘Ik wrocht, ik wrochtte, heb gewrocht’....
Nu ja! – een wangedrocht!”
Wrochten is zo goed als verdwenen uit het Nederlands, maar doorwrocht ('grondig, goed doordacht') kom je hier en daar nog weleens tegen.
Raymond Noë
• Zie voor meer informatie over wrochten het Woordenboek der Nederlandsche Taal en de Etymologiebank.
• Het bovenstaande stukje is afkomstig uit de Onze Taal Taalkalender 2016.
Reacties Er zijn 8 reacties
Joke vd Veen
Heeft het woord wrichten ook niet een link met wrochten?
Wrichten-wrocht-gewrochten
Ontwricht:
De werking teniet gedaan,
Gewricht:
Maakt werking-beweging mogelijk, in lichaam en tijd
lieven vandekerckhove
Het West-Vlaamse dialect kent nog steeds het woord ‘gewrocht’ in de betekenis van ‘harde handarbeid verricht’.
“J´eed ard gewrocht” = hij heeft hard gewerkt
Rozemarijn
Wij zeggen rond Sinterklaas wel dat we met veel moeite een prachtig gedicht hebben gewrocht. Dus idd: met moeite (zware arbeid) een kunstwerk in elkaar hebben gezet. Mooi om deze uitgebreide toelichting te lezen!
Geertje
Ik brocht is in het Volendams het woord in het dialect voor ik bracht.
Henk J.Weide
Uit turf, jenever en achterdocht, heeft onze Lieve Heer de Drenth gewrocht.
lydia wubbenhorst
Dit bericht vind ik vannacht zomaar op mijn Facebook! Bijzonder en heel geestig!
Als oud-journalist en schrijver van kinderboekjes, gedichten en korte verhalen ben ik zeer betrokken bij alles wat taal aangaat.
Altijd op zoek naar vergeten of ongewone woorden en hun betekenis!
Thijs Duijnhouwer
Ik heb ooit van mijn lerares Engels geleerd dat het Engelse werkwoord to wright verwant is aan het Nederlandse wrochten.
Felix van de Laar
Ik mag “doorwrocht” graag gebruiken! Het klinkt naar wat het betekent. Ik zou er adopteur van het vergeetwoord voor willen worden als niemand dat nog is.