Page 30 - OnzeTaal_nov2018.indd

NAMEN OP DE KAART RIEMER REINSMA

Over de taal die je tegenkomt als je door de atlas bladert.

Boerenkoolstronkeradeel

Foto: NCRV

et zou een prima quizvraag kunnen zijn: in wel-
ke provincie zou het plaatsje Boerenkoolstron-
H keradeel kunnen liggen? Het antwoord: áls het
had bestaan, zou het in Friesland liggen. Dat is immers
de enige provincie waar veel geografische namen op deel
eindigen; denk maar aan Dongeradeel, Menaldumadeel
of – misschien het bekendst – Tietjerksteradeel. Het
woord deel betekent in Friesland ‘gemeente’. Tietjerk-
steradeel is de gemeente rondom Tietjerk – niet de
hoofdplaats van de gemeente overigens, want dat is
Bergum.
Boerenkoolstronkeradeel wordt door Van Dale omschre-
ven als “een gehucht dat ergens veraf ligt en zogenaamd
onbereikbaar is voor de ‘moderne beschaving’”. En in-
derdaad wordt de naam door Randstedelingen gebruikt
voor gevoelsmatig ver weg gelegen gehuchten: “Waarom
zitten de beste restaurants toch altijd in Boerenkool- André van Duin bedacht de plaatsnaam Sint-Biggenklooster voor
stronkeradeel?”, klaagde iemand in 2014, onder ver- de Dik Voormekaar Show, die hij maakte met Ferry de Groot (links).
wijzing naar toprestaurants in Onderdendam, Heelsum,
Malden, Koewacht, Wouw en Ootmarsum. Nog een voorbeeld: Boerenkoolstronkeradeelster-
Maar onbereikbaar, zoals Van Dale ook zegt? In 2004 karspel. Een ‘karspel’ was een kerkelijke parochie, het
meldde een krant: “Niet alle moderne navigatieappara- woord komt van kerkspel. Nu waren er uiteraard ook
tuur werkt feilloos. Er zijn programma’s die (…) auto- karspelen in Friesland, maar … er is geen enkele Friese
mobilisten met een gerust hart een doodlopend zand- plaats waarin karspel voorkomt. Wél in Noord-Holland.
paadje op sturen in Boerenkoolstronkeradeel.” Een eindje ten noorden van Hoorn liggen Bovenkarspel,
Hoogkarspel, Oudkarspel en Sijbekarspel. Boerenkool-
SUÏCIDEGA stronkeradeelsterkarspel is dus een kruising van Fries
Boerenkoolstronkeradeel is de bekendste maar lang niet en Noord-Hollands.
de enige spotnaam die op deel eindigt en daarmee naar
Friesland verwijst. In zijn namencollectie Van Nergens- ACHTERLAND
huizen tot Absurdistan noemt Ewoud Sanders een kleine Sanders merkt op dat de provincies Drenthe, Groningen,
twintig spotnamen op die óók op deel eindigen, varië- Friesland en Limburg als “het achterland” beschouwd
rend van Oelewapperadeel en Hupfalderadeel tot Kut- worden. Maar toch is in bijvoorbeeld Drenthe de oogst
krabberadeel en Zuurstokkeradeel. En er zijn nog meer aan fictieve namen relatief klein. Er wordt dan overigens
vaak voortgeborduurd op de éérste lettergrepen van een
naam. Zo leidde Emmer-Erfscheidenveen tot Stront-
Gasselternijveen leidde emmerveen, en Gasselternijveen tot Gaskachelternij-
veen en Gasselternijehoenderdoos.
Friesland is veruit de grootste inspiratiebron. Waar-
tot Gaskachelternijveen. om? Misschien ligt het aan het taalverschil. Het Fries
staat aanzienlijker verder van het Standaardnederlands
af dan de dialecten van Drenthe, Overijssel en Gronin-
soorten op Friesland gebaseerde spotnamen. Zo zijn er gen. En die dialecten staan verder van het Fries af dan
drie namen met de uitgang ga, die duidelijk knipogen van elkaar. Overijssel en Groningen leveren zelfs geen
naar namen als Wolvega en Augustinusga. Met als resul- enkele spotnaam.
taat Kloothommelsga, Prentenpielemansga en Suïcidega. provincie Zeeland, dankzij André van Duin. Eind jaren
Dat wordt dan wel een beetje goedgemaakt door de
Vooral die laatste naam illustreert dat het platteland
ONZE TAAL 2018 — 11 onderkoeld te formuleren. Voormekaar Show de naam Sint-Biggenklooster, die
niet door iedereen als heel prettig ervaren wordt, om het
zeventig bedacht de komiek ten behoeve van zijn Dik

geïnspireerd is op Biggenkerke.
Opvallend genoeg blijkt niet iedere bedenker van een

dergelijke schimpnaam zich bewust te zijn geweest van
In 2012 verzuchtte een schrijver van een kookrubriek
in de NRC: “Er zullen wel weer lezers zijn die menen dat
die Friese oorsprong. Neem bijvoorbeeld het denkbeel-
de onderhavige exotische ingrediënten [voor een Japan-
dige gehucht Scheurterp aan de IJssel. Deze naam is ge-
baseerd op de acht dorpen in Friesland waarvan de naam
op terp eindigt en (onder andere Greonterp, Slappeterp
vijftien kilometer van Sint-Biggenklooster.”
Het goede nieuws is natuurlijk dat er zelfs in een gat
en Ureterp). Maar Scheurterp heeft een enorme sprong se soep – RR] niet te vinden zijn binnen een straal van

naar het zuiden gemaakt (of misschien dacht de beden- als Sint-Biggenklooster mensen met een verfijnde culi-
30 ker dat de IJssel een Friese rivier is). naire smaak wonen. 