Page 5 - OnzeTaal_jan2020_HR

rol speelt, krijgt de taal een nieuw belang”, schreef de
postmoderne filosoof Jean-François Lyotard bijna veer-
tig jaar geleden. En toen moest de meest ingrijpende
acceleratie op communicatiegebied nog op gang komen:
internet. In een gemiddeld westers huishouden bevin-
den zich nu tussen de vijf en tien beeldschermen, en bij
elk beeldscherm hoort een toetsenbord. Er zijn mensen
die met twee duimen op een smartphone een tiksnel-
heid van 75 woorden per minuut halen.
De invloed op het publieke debat is groot. Was deel-
name aan dat gesprek dertig jaar geleden alleen wegge-
legd voor een kleine bovenlaag van de bevolking en ge-
bonden aan tal van regels – vergelijk het met cricket of
ming. Die wordt niet aangekondigd per seizoen, zoals de polo –, tegenwoordig is het een vorm van straatvoetbal;
gewone mode, maar als je oplet zie je haar komen en iedereen kan eraan meedoen, zonder lidmaatschap of
gaan. Het woord bedrijfsleven, bijvoorbeeld, een vage brevet. ‘Opiniemaken’ is een volkssport geworden.
aanduiding voor wat economen de ‘privésector’ of de Troffen burgers met radicale opvattingen, links of
‘particuliere sector’ noemen – je hoort het nog maar zel- rechts, elkaar dertig jaar geleden hooguit aan weers-
den. Nu spreken we van ‘ondernemers’, ‘ondernemin- zijden van een barricade, gewapend met spandoeken,
gen’: concreter, heroïscher. Of van ‘start-ups’: dyna- nu praten zij met elkaar, op het internet, via sociale
misch, avontuurlijk, enthousiasmerend. Ergens rond media, blogs, debatplatforms, enzovoort. Over de kwali-
diezelfde tijd kwam het begrip ‘innovatie’ in ons leven. teit van dat ‘gesprek’ valt van alles te zeggen, maar het
‘Productontwikkeling’, maar dan spectaculair en ge- gaat gepaard met een indrukwekkende taalproductie.
waagd. Maar ook ‘innovatie’ wordt al sleets; wat we wér- Neem het actuele debat over ‘genderidentiteit’. Om
kelijk nodig hebben is ‘disruptie’. Letterlijk betekent dat dat te kunnen volgen moet je wel een paar termen ken-
‘ontwrichting’. De tech-industrie stelt zich niet langer nen. Cisgender, cisnormatief, wat betekent dat eigenlijk?
tevreden met het verbeteren van processen (‘automati- (Cis is Latijn voor ‘aan deze kant van’; de Zuid-Afrikaan-
sering’, een heel ouderwets begrip); de nieuwe, hogere se gebiedsnamen Ciskei en Transkei verwijzen naar ge-
ambitie is om bestaande industrieën te ontwrichten – deelten aan deze en gene zijde van de rivier Kei). Wat is
zie bijvoorbeeld Uber en Airbnb. de nuance tussen bigender, bicurious en biseksueel? En is
het nu lhbt, lhbtq, lhbtqi, lhbtqia of mag ik volstaan met
BAKFIETS lhbt+? en dan heb je ook nog de ‘quiltbag’-minderheid
Of neem ‘elite’. Dertig jaar geleden hadden we het nau- (‘queer, undecided, intersex, lesbian, trans, bisexual,
welijks over de elite, nu voortdurend. De betekenis ver- asexual en gay’).
schoof ook. Wat we toen, áls we het erover hadden, aan-
duidden met elite was rechts, had een auto met chauf- SUBCULTUREN
feur en woonde in een villawijk achter een hoge heg. Veel van dit jargon is voor een kleine groep geïnteres-
De elite van vandaag is links, bestuurt een bakfiets en seerden, maar dankzij internet heeft iedereen toegang
woont in de ‘grachtengordel’. (Waar ‘de grachtengordel’ tot die subculturen, en onderdelen van dat vocabulaire
helemaal niet woont, maar dit terzijde.) Maar eigenlijk sijpelen door naar de ‘mainstream’ (ook weer zo’n
betekent elite nog steeds hetzelfde als toen: een groep term). Dan heeft Hanna Bervoets het in Zomergasten
met meer voorrechten dan jijzelf. De betekenis wordt ineens over ‘queerbaiting’ en vragen mensen op Twitter
bepaald door de groep die het gebruikt. en Facebook zich af wat dát nu weer betekent (culturele
Net als bij de gewone mode speelt ook verveling een
rol, een hang naar onderscheid en vernieuwing. Afwis-
seling. Een nieuwe zak voor dezelfde wijn. Ineens zijn Het volume gaat omhoog,
overal ‘transities’ gaande. ‘Overgang’ klinkt te veel naar
menopauze, ‘verandering’ vindt men te gewoontjes, en de toon wordt schriller.
dus wordt het ‘transitie’. Of een ‘kanteling’. De vraag
waarom men niet gewoon ‘verandering’ zegt, wordt Ideeën zijn niet meer
beantwoord met een meewarige blik. Een ‘kanteling’ of
een ‘transitie’ kun je natuurlijk niet overlaten aan zoiets ‘kwalijk’, maar ‘giftig’.
dufs als een ‘werkgroep’ of een ‘commissie’. Nee, dat
vereist een ‘taskforce’, of een ‘platform’. Begin jaren
tachtig hadden we de ‘brede maatschappelijke discussie’ producten aan de man brengen met de valse suggestie
over kernenergie. Oude koek, dat heet nu een ‘dialoog- dat die een lhbt+-thema hebben).
tafel’, kortweg ‘tafel’. Net zoiets, maar dan hip en Vanuit de zwarte gemeenschap wordt er al decennia
nieuw en beter. Een tafel reist rond onder leiding van voor gepleit om het woord blank te vervangen door wit,
een ‘gangmaker’, ‘wegbereider’, of ‘kwartiermaker’. naar Amerikaans voorbeeld. Een jaar of twee, drie gele-
Vergelijk dat met ‘voorzitter’ en je begrijpt meteen de den brak dat idee door naar de mainstream en deden
meerwaarde. Gangmaken - weg bereiden - kwartier ma- verschillende mediaredacties blank in de ban. Anderen
ken: je hoort de hamerslagen en het zingen der zagen vinden die aanpassing een politieke hypercorrectie en ONZE TAAL 2020 — 1
waarmee de vooruitgang zich door het achterland boort. blijven demonstratief ‘blank’ zeggen.
Men wil gehoord worden op het overbevolkte digitale
TAALPRODUCTIE dorpsplein, het volume gaat omhoog, de toon wordt
Alle clichés over de opmars van de beeldcultuur ten schriller. De mogelijkheid om anoniem te blijven neemt
spijt, het belangrijkste medium voor het overbrengen remmingen weg. De hyperbool viert hoogtij. Ineens zijn
van informatie en ideeën blijft het woord. “In een bepaalde ideeën en opvattingen niet meer ‘fout’, of
samenleving waar communicatie met de dag een grotere ‘kwalijk’, maar ‘giftig’.  5