Page 5 - OnzeTaal_febmrt2020_HR

Docent Lieke met een leerling op Kentalis daar vormen ze een minderheid tussen dove kinderen.
Rafaël, Sint-Michielsgestel (beiden komen En de dovencultuur is weer heel anders. Doofblindheid
niet voor in het artikel). vraagt om meer aanpassingen in de omgeving; door de
Foto: Bart Versteeg dubbele handicap zijn de beperkingen groter en lastiger
op te lossen.
“De doofblindenpedagogiek zit hier tussen de mu-
ren”, zegt Van Rooij. “Doordat we hier zoveel doofblin-
den bij elkaar hebben, zijn we in staat om expertise te
delijk voelbare gebaren, die grotendeels overeenkomen ontwikkelen en te behouden.” Ter illustratie: een leer-
met de gebaren die doven gebruiken. De leraar geeft met ling heeft hier vier à vijf jaar dezelfde leerkracht, omdat
tactiele gebaren het cijfer achttien aan, waarna Ahmed het voor deze kinderen heel moeilijk is om steeds een
op het telraam achttien kraaltjes opzijschuift. Daarna nieuwe relatie op te bouwen. Vroeger was Rafaël meer
volgt het gebaar voor ‘vijf’, waarna hij vijf kraaltjes een internaat, en woonden de kinderen er ook. Nu ko-
terugschuift. Het resultaat van de aftelsom gebaart men ze alleen overdag, maar de mogelijkheid om zo nu
Ahmed aan de leraar. Het gaat nu over cijfers, maar en dan te overnachten is er nog steeds, en sommige
samen kunnen ze ook hele gesprekken voeren. Daar- mensen die hier vroeger op school zaten, wonen nog wel
voor gebruiken ze naast gebarentaal ook andere com- op het terrein.
municatiemiddelen. De kinderen op Rafaël hebben een heel specifieke
Zijn leraar bouwt met hem een woordenschat op door aanpak nodig. Niet één kind op deze school is hetzelfde
middel van symboolkaarten. Hij begon met het maken – de een is meer doof, de ander meer blind, en een enkel
van een klein fiche voor Ahmed in de vorm van een puz- kind is volledig doofblind – en dus moet er voor elk indi-
zel in reliëf. Doordat hij elke keer bij het puzzelen dit vidu een eigen communicatiesysteem worden opge-
symbool tevoorschijn haalde, wist Ahmed wanneer het bouwd.
puzzeltijd was. In een kast liggen honderden fiches met
woorden, gesorteerd op thema’s. Die symbolen worden DENNENTAKJES
steeds verfijnder. Ze gaan ook mee naar huis, zodat Om de verschillende methoden van taalleren te zien,
Ahmed ze kan gebruiken met zijn ouders. Tegenwoordig maak ik kennis met een aantal kinderen, behalve met
maakt hij samen met de leerkracht ’s morgens een dag- Ahmed bijvoorbeeld ook met de zevenjarige Mees en
planning aan de hand van die symboolkaartjes. Zo’n Mila. Normaal zitten deze kinderen in een klasje van
dagplanning geeft hem een vorm van controle, en daar- vier, met twee leerkrachten, maar vandaag zijn er twee
mee een stukje veiligheid, legt de leerkracht uit. kinderen ziek, dus krijgen ze een-op-eenbegeleiding.
Beide kinderen hebben net als veel andere doofblinde
ONDERZOEKSLABORATORIUM kinderen het charge-syndroom, een aangeboren aan-
Rafaël is onderdeel van het op één na oudste doven- doening waarbij afwijkingen aan oog, neus, oren, hart,
instituut in Nederland. Al vanaf 1840 werd er in Sint- geslachtsorganen en hersenen voorkomen. Ze kunnen
Michielsgestel door een priester en een aantal nonnen alleen beperkt horen en zien.
lesgegeven aan een kleine groep doven. In 1910 werd het Vandaag mogen Mees en Mila een kerststukje maken;
neogotische gebouw officieel in gebruik genomen als ze zijn geconcentreerd bezig met takjes, besjes en den-
dovenschool. Sinds de jaren zestig is op hetzelfde terrein nenappels. Omdat ze nog maar kort op school zitten,
de school Rafaël gevestigd, die nu deel uitmaakt van
Koninklijke Kentalis. Deze organisatie biedt onderzoek,
zorg en onderwijs aan mensen uit heel Nederland die be- Niet één kind op deze school
perkingen hebben op het gebied van horen en commu-
niceren. Ik bezoek Kentalis Rafaël samen met Marleen is hetzelfde – de een is meer
Janssen, de eerste hoogleraar doofblindheid ter wereld.
Omdat haar leerstoel is ondergebracht bij de Rijksuni- doof, de ander meer blind.
versiteit Groningen, woont ze tegenwoordig in Heeren-
veen, maar voor deze gelegenheid komt ze naar Brabant.
In Sint-Michielsgestel was niet alleen de allereerste beheersen ze nog weinig van de standaardgebarentaal.
huisvesting van een school voor doofblinden, ook voor Daarom kijken de begeleiders heel goed naar de bewe-
Marleen Janssen begon het hier allemaal. Veertig jaar gingen van de kinderen, om te zien of ze gebaren maken
geleden kwam ze in dienst als leerkracht en later als die kunnen worden ingezet in de communicatie. Mees
behandelcoördinator, en inmiddels is ze dus hoogleraar voelt steeds aan de dennentakjes en maakt dan met zijn
doofblindheid. Door haar verdienste loopt Nederland vingers een gebaar in de lucht alsof hij het voelen op-
voorop in het onderzoek, met deze school als belangrijk- nieuw beleeft. Dat zou in het contact met Mees een ge-
ste ‘onderzoekslaboratorium’. Als je hier rondloopt, baar kunnen worden voor ‘takje’, vertelt de leerkracht.
krijg je een goed beeld van wat doofblindheid is, en hoe De communicatie wordt dus in eerste instantie echt uit
het onderwijs aan doofblinde kinderen eruitziet. het kind zelf gehaald. Daarvoor moeten de begeleiders
heel goed kijken naar de lichaamstaal. Dat doen ze ook
EIGEN COMMUNICATIESYSTEEM door videoapparatuur te laten draaien tijdens de begelei-
Janssen zelf is hier kind aan huis. Als we door de gangen ding, en die later opnieuw te bekijken.
van het schoolgebouw lopen, wordt ze voortdurend ONZE TAAL 2020 — 2/3
staande gehouden door leerkrachten en ouders. We wor- MEERHANDENGEBARENTAAL
den warm welkom geheten door Eline van Rooij, de hui- We lopen naar een ander lokaal, waar we kennismaken
dige behandelcoördinator van Rafaël. Ze vertelt hoe met de vijftienjarige Evi, die ook beperkt ziet en hoort.
uniek deze school is, omdat er alleen maar doofblinde Zij voert een gesprekje met twee begeleiders via een
kinderen zitten. Er zijn ook nog een paar andere onder- speciale manier van gebarentaal die sinds 2014 op deze
wijslocaties van Kentalis waar doofblinde kinderen te- school ontwikkeld is: tactiele gebarentaal met meerdere
rechtkunnen, zoals in Groningen en Zoetermeer, maar partners. Bij ‘gewone’ tactiele gebarentaal maakt de  5