Het oudste Nederlandse woord
Ken je misschien deze oude Nederlandse zin? Hebban olla vogala nestas hagunnan, hinase hic enda thu; wat unbidan we nu?
Oftewel: Alle vogels zijn al aan het nestelen, behalve jij en ik; waar wachten we nog op?
Romantisch, toch? Deze zin werd rond 1100 na Christus door een monnik op perkament geschreven, waarschijnlijk om zijn pen te testen. Het wordt gezien als de eerste liefdesverklaring in het Nederlands. Maar ... het is níét de oudste Nederlandse zin. Er zijn namelijk veel oudere woorden gevonden.
-
De eerste woorden (maar zijn ze wel Nederlands?)
De oudste woorden vinden we bij de Romeinen. In 107 na Christus schreef de geschiedschrijver Tacitus het woord vadam op. Dat is een voorloper van het woord wad. Daarmee bedoelde hij niet de Waddenzee, maar het plaatsje in Gelderland dat nu Wadenoijen heet. Andere vroege woorden uit die tijd zijn:
- Tuihanti (het gebied Twente)
- Trecht (dit betekent ‘overvaart’ of ‘doorwaadbare plaats’ en werd later Utrecht)
Deze woorden zijn opgeschreven tussen 222 en 300 na Christus, maar ze stammen uit een tijd waarin het Nederlands nog geen zelfstandige taal was. Ze vallen eigenlijk onder het West-Germaans, en tellen daarom niet helemaal mee als ‘echt’ Nederlands.
-
Het eerste échte Nederlandse woord?
Pas vanaf de vijfde eeuw (400-500 na Christus) spreken we van Nederlands als zelfstandige taal. En dat brengt ons bij een bijzondere vondst uit het Gelderse dorpje Bergakker. Op de houder van een zwaard uit 450 na Christus staat het woord ann. Dat betekent ik geef of ik gun. Omdat dit uit de juiste tijd én taalperiode komt, wordt ann dus vaak beschouwd als het oudste Nederlandse geschreven woord dat onderzoekers hebben gevonden!
-
De oudste Nederlandse zin
De oudste zin die officieel als Oudnederlands wordt erkend, komt uit de Lex Salica, een oud wetboek uit de zesde eeuw. Daarin staat: Maltho thi afrio lito
Dat betekent: Ik maak je vrij, halfvrije.
Deze zin werd uitgesproken als een boer, die tot dan toe nog maar halfvrij was (een zogeheten laat), eindelijk helemaal vrij werd verklaard.
Herken je iets van het Nederlands van nu in die oude woorden? Moeilijk, hè? Toch zit er iets van in. In afrio zie je het stukje fri, de voorloper van ons woord vrij. En thi is de voorloper van het woord jij.
-
Dus … wat is het oudste Nederlandse woord?
Omdat meningen verschillen en oude teksten soms moeilijk te ontcijferen zijn, is het lastig om te zeggen wat écht het eerste Nederlandse woord was. Er worden nog steeds nieuwe ontdekkingen gedaan en misschien wordt in de toekomst een nóg oudere Nederlandse tekst gevonden! Maar voorlopig is ann (ik gun) dus het oudste Nederlandse geschreven woord dat we hebben gevonden.