Page 3 - OnzeTaal_mei2021_HR

Teken nu in! jaargang 90, nummer 5, mei 2021 4 INGMAR HEYTZE

van € 19,95 Beschermvrouwe: “Tralala is even goed”
H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden
Hoe schrijf je een liedtekst?
voor € 14,95 Paleisstraat 9, 2514 JA Den Haag
telefoon: 070 - 356 12 20
e-mail: info@onzetaal.nl
NIEUWE UITGAVE VAN ONZE TAAL (di. t/m do. 9.30-12.00 uur) 14 WARDA EL-KADDOURI
IBAN: NL61 INGB 0003 1101 00
BIC: INGBNL2A
Voor adreswijzigingen, aanmeldingen Als je de post niet meer opent
en dergelijke: administratie@onzetaal.nl
Wie zegt wat waar? Redactie (redactie@onzetaal.nl): Laaggeletterdheid in de praktijk
Saskia Aukema, Peter-Arno Coppen,
Fieke Van der Gucht, Raymond Noë, Vibeke
Roeper en Kees van der Zwan (eindredactie)
Regionale taal in Nederland Directie: Vibeke Roeper 18 ROOS DE BRUYN
en Vlaanderen Administratie: Heleen Bücker, Leonie Flipsen In tien minuten naar
Taaladviesdienst: Roos de Bruyn, Rutger
Per streek zijn er soms opvallende verschillen tussen de Kiezebrink, Jaco de Kraker, Tamara Mewe, een bondgenootschap
Malvina Lučić (stagiaire)
woorden voor alledaagse dingen. Hoe noem(de) je je groot­ Taaladvieslijn: 085 - 002 84 28 (lokaal tarief), Regels van het spel [2]: tienminutengesprekken
moeder? ‘Oma’, ‘grootmoei’, ‘grandma’, ‘mémé’, ‘grotema’, werkdagen 9.30-12.00 uur (do. 9.30-11.00 uur)
en 13.30-16.00 uur
‘omoe’ of ‘bommama’? En een ‘lange gehaktstaaf’ uit de Online taaladvies: www.onzetaal.nl/taalloket
snackbar – heet die ‘frikadel’, ‘frikandel’, ‘curryworst’ Communicatie en marketing: Anne Rosenberg
of misschien wel ‘lange hamburger’? Zeg jij ‘manneken’, 22 LOTTE WIJBRANDS
Bestuur Genootschap Onze Taal:
‘mannetje’ of ‘menneke’? Zeg je ‘ies’ of ‘ijs’? Je taal laat zien Arno Brok (voorzitter), Erwin Nijsse (penning- “Hoi mevrouw we hadden
waar je vandaan komt. In Wie zegt wat waar? is voor twintig meester), Frits van Oostrom (secretaris),
Jenny Audring, Axel Buyse, Nelleke Noordervliet, een paar vragen”
onderwerpen uitgezocht en in kaart gebracht hoe ze heten, Willemijn Zwart
van Groningen tot Oostende. Ereleden: Wim de Bie en Kees van Kooten Corona maakt het lesgeven steeds informeler

Al die variatie binnen het Nederlands wordt gepresenteerd Het maandblad Onze Taal (oplage 22.500) is
een uitgave van het Genootschap Onze Taal
op een wat groter formaat (20 × 20 cm.), in mooie, duidelijke (opgericht in 1931). Het genootschap stelt zich
ten doel op een toegankelijke manier informatie 26 JOOP VAN DER HORST
kaarten, die puntig en helder worden toegelicht en uitgelegd en advies te geven over (de Nederlandse) taal,
door de streektaaldeskundigen van de Stichting Nederlandse te enthousiasmeren voor taal en een podium te Van ópdat naar opdát
zijn voor discussie over taalkwesties.
Dialecten. Een boek voor taalliefhebbers, maar ook voor Een accentverandering betrapt
iedereen die geïnteresseerd is in de cultuur van de regio. Onze Taal verschijnt tienmaal per jaar. Prijs los
nummer € 6,75 (excl. verzending). Lidmaat-
schap (inclusief papieren en digitaal abonne-
ment) voor Nederland, België, Suriname, Aruba,
Curaçao en Sint-Maarten € 47,50 per jaar;
andere landen € 67,– per jaar. Prijs voor stu-
denten en CJP-houders: 50% van het reguliere
tarief. Prijs collectief abonnement: op aanvraag. EN VERDER
Speciale inteken prijs voor Balpen Na het eerste lidmaatschapsjaar geldt een blz. 33
opzegtermijn van twee maanden. Kijk voor de
abonnees van Onze Taal Pen, balpen, biro, ballpoint, stylo en bic – er zijn voorwaarden op www.onzetaal.nl. 25 Frank Jansen: hoe tijgen togen werd wij
verschillende namen om “pen met een beweeglijk
Balpen
kogeltje in het uiteinde, dat door een inktpatroon
voorzien wordt van inkt” mee aan te duiden. Waar Adverteren: Norbert Bak (bak@adnovus.nl) lachtten
komen die vandaan? En waar worden ze gebruikt?
Pen, balpen, biro, ballpoint, stylo en bic – er zijn Website: www.onzetaal.nl RUBRIEKEN EN SERIES
verschillende namen om “pen met een beweeglijk
van € 19,95 kogeltje in het uiteinde, dat door een inktpatroon Twitter: @onzetaal pen, balpen
voorzien wordt van inkt” mee aan te duiden. Waar
voor € 14,95 Facebook: www.facebook.com/onzetaal stylo 7 Verenigingsnieuws
Instagram: www.instagram.com/onze_taal
komen die vandaan? En waar worden ze gebruikt?
bic
biro
Webwinkel Onze Taal: www.onzetaalwebwinkel.nl 8 Lezerspost
Taalpost en TLPST: www.taalpost.nl en
pen, balpen 9 #onzetaal: ernstig ziek, maar
stylo www.onzetaal.nl/tlpst; redactie: Erik Dams en
Teken vóór 1 juni in op bic geen grafstemming 30 Etymologie: elften en finten;
biro Marc van Oostendorp
www.onzetaal.nl/intekenen — dan 9 Ype Chemelot; weten waar Abraham
Voor mensen met een leeshandicap is Onze 10 Nieuws de mosterd haalt
ontvangt u een kortingscode zodra Taal ook beschikbaar in elektronische vorm
het boek is verschenen (half juni). 2 Pen en balpen (inlichtingen: Dedicon, 0486 - 486 486) 3 12 Taalloket 32 Open podium
rolde het, en verdeelde zo de inkt gelijkma-
en in elektronische vorm voor brailleschrift
Er zijn twee benamingen die in het hele tig en zonder vlekken over het blad. 17 Wat zeggen ze waar: enerverend 33 Ontleedmysteries: verzoeken
taalgebied voorkomen: pen en balpen –die Het lijkt alsof balpen gewoon een Neder- 21 Register: klits klets en klisklas 33 Typisch Vlaams: de steen in de
(inlichtingen: CBB, 0341 - 56 54 99).
in Zeeland en het noordoosten van Neder- landse samenstelling is: bal (het bolletje
land nog een e erachter krijgen: penne en in de pen) + pen = balpen, en klaar. Toch 24 Taaltoestanden: de juiste namen spellingpoel
2 3 Vormgeving: Manifesta idee en ontwerp
balpenne. klopt dit niet, of in ieder geval niet hele-
(Karin Nas-Verheijen)
Het woord pen gaat al mee van in de maal. Balpen is namelijk een ontlening uit 25 Tekstsnijders: dankwoord 34 Boeken
Druk: Habo DaCosta, Vianen
middeleeuwen en heeft te maken met de het Engels: het woord kwam mee met de 28 Onderzocht: de grammatica van 35 Nieuw in het Nederlands: Marisol
Stukje geschiedenis Duitsland had moeten ontvluchten, ganzenveren die monniken gebruikten om Amerikanen die het ding in Europa introdu-
Schrijven met inkt doen we al sinds de mid- kwam hij in Argentinië terecht, waar hij te schrijven. De scribenten, de schrijvers ceerden. In Amerika heette het een ballpoint Nederlandse Gebarentaal Londoño Montoya
ISSN 0165-7828
deleeuwen. Aanvankelijk gebeurde dat met zijn uitvinding verder ontwikkelde en op van toen, gebruikten namelijk enkel de pen, of korter ball-pen. Vandaar ook dat
een ganzenveer. Daar zaten nadelen aan, de markt bracht. Daarna ging het steeds grootste, stevigste veren uit de vleugels het voorwerp hier en daar in Nederland 29 Vertaaltaal: wit beroep 35 Taalquiz
Het volgende nummer
want je moest aan een tafel of lessenaar sneller: Engelse en Amerikaanse bedrijven van de gans, de zogenoemde pennen. Door ook ballpoint wordt genoemd: dat zijn nog 29 Witteman: de tijd hebben 36 Ruggespraak
van Onze Taal verschijnt
zitten om netjes en vlekkeloos te kunnen begonnen balpennen te produceren, maar zo’n veer schuin af te snijden, kreeg je een resten van die ontlening uit het Ameri-
schrijven – en dat veranderde niet toen pas toen de Fransman Marcel Bich (1914- scherpe punt, die in de inkt kon worden kaans-Engels. Zoals het dus vaker gaat, is
rond 9 juni 2021.
metalen pennen de vogelveren vervingen. 1994), alias ‘monsieur Bic’ (zonder h, voor gedoopt. Veren moest vaak worden aan- de naam gewoon met het voorwerp mee
De latere vulpennen hadden als voordeel het gemak van de Engelsen), het ontwerp gescherpt en gingen niet zo lang mee, en overgenomen.
dat je geen inktpot meer nodig had, maar verbeterde, kwam het grote succes. De bic bovendien was het risico op vlekken groot
die waren ook niet perfect, en bovendien of wegwerpbalpen was geboren. – geen wonder dus dat men op zoek ging Stylo en bic
duur. De komst van de balpen in de jaren naar een alternatief. In België zijn er naast het algemeen Omslagillustratie: Olivier Heiligers
vijftig en zestig betekende een kleine revo- De balpen zoals we die nu kennen, is dus In de achttiende eeuw ontstond de pen Nederlandse pen en balpen en het noorde-
lutie, want inktpot, lessenaar en vloeipapier pas in de jaren vijftig in gebruik gekomen, zoals ouderen die nog wel kennen: een lijke ballpoint nog twee woorden in gebruik:
waren niet meer nodig. En bovendien was maar heeft sindsdien razendsnel zijn vaste houten of metalen schacht waarin je een bic en stylo. Je zult deze woorden niet zo
de balpen goedkoop: tegenwoordig hoef je plaats in het dagelijkse leven veroverd. Wat metalen punt stak. Zo’n pennetje ging wel snel lezen in kranten, tijdschriften of zelfs
ze niet eens meer te kopen, want je krijgt betekent dat voor de benamingen van zo’n langer mee, maar het principe bleef het- schrijfwarencatalogi, omdat ze allebei tot
ze links en rechts, al dan niet met logo, snelle marktveroveraar? Op de kaart zien zelfde en de knoeiproblemen ook. Ook de de informele spreektaal behoren.
toegestopt. we een mooie verdeling tussen het noorden latere vulpen met eigen inktreservoir loste
(pen en balpen) en het zuiden (stylo), die het vlekkenprobleem niet op. Dat gebeurde Stylo is een ontlening uit het Frans, maar
De eerste balpennen volledig samenhangt met de talen die daar pas toen Biro zijn ballpoint pen ontwikkelde. wel een met een verhaal. Het is een verkor-
De eerste bruikbare balpen werd in 1931 dominant waren in de jaren vijftig en zestig Voor deze pen verving hij de punt door een ting van het wat ouderwetse stylograph, en
ontwikkeld door de Hongaar Laszlo Joszef (het Engels en het Frans) toen de balpen buisje inkt met een bolletje. Dat bolletje dat is in het Frans een algemene benaming,
Biro (1899-1985). Nadat hij in 1941 nazi- zijn intrede deed. sloot het buisje af, maar omdat het los zat, vergelijkbaar met ons woord pen. Toen de
4 5