Van aanhoesten tot zorgapplaus en van covidioten tot kuchschot: Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale, houdt op Taalbank.nl een uitgebreid en almaar groeiend ‘coronawoordenboek’ bij. Deze lange lijst van woorden die te maken hebben met het beruchte coronavirus, bewijst dat het virus niet alleen een grote stempel drukt op onze maatschappij, maar ook op onze taal. Met lieve woorden, zoals voetkus en coronababy, maar vooral ook veel termen die laten zien hoe groot de invloed is. (Taalbank)
Mensen vinden 'makkelijke' gedichten minder mooi als ze in een moeilijk te lezen lettertype worden aangeboden. Dit effect is al langer bekend: hoe makkelijker iets te verwerken is, hoe groter onze (neiging tot) waardering. Opvallend genoeg doet het effect zich niet voor bij 'moeilijke' gedichten. Een en ander blijkt uit een zojuist gepubliceerde studie van onderzoekers van de Radboud Universiteit, die is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift PLOS ONE.
Boomer is in de verkiezing van woordenboekmaker Van Dale gekozen tot woord van het jaar. In Vlaanderen was winkelhieren de winnaar. Boomer (“persoon, m.n. van gevorderde leeftijd, met ouderwetse denkbeelden of conservatieve opvattingen”) werd gevolgd door klimaatspijbelaar en klimaatdrammer. De Vlaamse winnaar winkelhieren (“bij lokale bedrijven en winkels kopen”) werd gevolgd door klimaatspijbelaar en egelwegel (“doorgang voor egels tussen twee tuinen”). (Van Dale Nederland Van Dale Vlaanderen)
Het Nederlands Debat Instituut heeft Lodewijk Asscher (PvdA) uitgeroepen tot de beste debater van de Algemene Politieke Beschouwingen 2019 en daarmee tot winnaar van de Debatprijs. Asscher vertelde pakkend over wat de sociaal-democratie de afgelopen eeuw heeft opgeleverd en juist dat maakte zijn betoog bijzonder, stelt de jury. Daarna koppelde hij dit aan een paar thema’s. Onderwijs was er daar een van. Hij werkte die thema's met aansprekende voorbeelden uit en kwam er tijdens het debat steeds op terug. Asscher speelde handig in op de betogen van andere fractievoorzitters. Ook probeerde hij anderen steeds te verleiden om toezeggingen te doen en samen te werken. Hij riep zijn tegenstanders op hun abstracte verhalen concreet te maken, te durven kiezen en niet uit te stellen. De jury was enthousiast over de toon van het debat dit jaar. Er werd goed en serieus naar elkaar geluisterd en gekeken naar waar er samengewerkt kon worden. Het debat was soms stevig maar zonder de onaangenaam harde toon van vorige jaren. Ook valt de jury positief op dat de politici steeds meer aandacht besteden aan het vormgeven van de inhoud van hun betoog. Van de nieuwkomers viel vooral Rob Jetten positief op. Ontspannen, met goede vragen en veel kennis van zaken speelde hij een belangrijke rol in het debat. (Nederlands debat Instituut)
Uit onderzoek naar de leesbaarheid van de Troonrede door de jaren heen (er zijn er bijna tweehonderd geschreven) blijkt dat de tekst ervan steeds begrijpelijker wordt. In principe zijn de troonredes van nu goed te volgen voor middelbare scholieren. Het gebruikte analyseprogramma kijkt overigens enkel naar de lengte van zinnen en woorden. (Pointer) Ook de Troonrede van dit jaar werd geanalyseerd: er bleken 99 woorden in voor te komen die nooit eerder in een troonrede gestaan hadden. (Pointer)
Zware stormen in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Ierland krijgen vanaf dit najaar een naam. De weerdiensten in deze landen hebben hier afspraken over gemaakt. Het gaat alleen om de stormen waarvoor het KNMI code oranje of code rood afgeeft. De weerdiensten volgen het voorbeeld van onder meer Duitsland, Spanje en Portugal. Stormen in Europa krijgen steeds vaker namen, terwijl het bijvoorbeeld in de Verenigde Staten al decennialang de gewoonte is. De namen op de lijst zijn Atiyah, Brendan, Ciara, Dennis, Ellen, Francis, Gerda, Hugh, Iris, Jan, Kitty, Liam, Maura, Noah, Olivia, Piet, Róisín, Samir, Tara, Vince en Willow. De letters Q, U, X, Y en Z worden niet gebruikt vanwege internationale afspraken voor stormnamen. Het Nederlands weerinstituut meldt dat de naam Jan verwijst naar weerman Jan Pelleboer en historisch geograaf Jan Buisman. Kitty is vernoemd naar Kittie Koperberg, een Joodse vrouw die in 1938 bij het KNMI in dienst kwam en tijdens de Tweede Wereldoorlog omkwam. (Nu.nl)
Tien jaar geleden was de grammaticale kennis van Nederlandse en Vlaamse eindexamenleerlingen uit het vwo en aso al net iets beneden peil, maar inmiddels is die nog verder afgenomen. Dat blijkt uit een onderzoek waarin leerlingen dezelfde test kregen voorgelegd als bij een onderzoek in 2008. De Nederlandse leerlingen scoorden in het onderzoek nog wat slechter dan de Vlaamse. Er werd in het onderzoek ook gekeken naar spelvaardigheid. Die bleek ook afgenomen, maar minder dramatisch dan de ontleedvaardigheid. De resultaten van het onderzoek zijn maatschappelijk belangrijk, nu de inhoud van het schoolvak Nederlands, in Nederland én in Vlaanderen, ter discussie staat. (Over taal)
Vorige week is Sarah overleden, een van de eerste chimpansees die met mensen leerde communiceren. Onderzoekers leerden haar een vorm van taal om een duidelijker beeld te krijgen van wat en hoe chimpansees denken. Sarah is bijna zestig jaar oud geworden. (New York Times)
De Nederlander Kristian Terlien heeft op de vorige week in Zuid-Korea gehouden internationale taalkunde-olympiade voor scholieren een van de 21 zilveren medailles gewonnen. Roman Shabanov en Walt Kraeger kregen een eervolle vermelding. De hoogste score werd behaald door de Canadees Ken Jiang; de teamwedstrijd werd gewonnen door Slovenië. (Ioling)
De Zweden hoeven niet te kiezen tussen han (hij) of hon (zij); ze kunnen terugvallen op hen, het genderneutrale voornaamwoord dat in 2015 wettelijke status kreeg. Helpt dat nou, zo’n taalhervorming? Ja, concluderen twee Amerikaanse wetenschappers (een vrouw en een man). Ze toonden aan dat taal(hervorming) wel degelijk effect kan hebben op seksegelijkheid en tolerantie jegens homo’s, lesbiennes en transgenders. Woordkeuze kan een samenleving veranderen. Lees verder bij Trouw.
In het negende seizoen van het tv-programma Het filosofisch kwintet staan 'misbruikte begrippen' centraal. Woorden waarmee marketeers, politici en bestuurders aan de haal zijn gegaan. Begrippen die werden beroofd van hun oorspronkelijke betekenis en die zo vaak en lang zijn gebruikt dat ze hun waarde of inhoud verloren. Te gast in deze serie zijn onder anderen Kim Putters, Andreas Kinneging, Tinneke Beeckman, Khalid Benhaddou, Casper Thomas, Stephan Sanders en Denker des Vaderlands Daan Roovers. De eerste uitzending is op 23 juni. Meer informatie hier.
Het Rijksmuseum en ING hebben een serie van zes 'Rembrandt Tutorials' gemaakt, waarin de schilder 'zelf' te horen is. Hoe dat kan? Amerikaanse wetenschappers hebben zijn stem gereconstrueerd, en het Instituut voor de Nederlandse Taal vertaalde de lessen in zeventiende-eeuws Nederlands.
Na zich eeuwenlang hevig verzet te hebben tegen vrouwelijke vormen van beroepsnamen (un écrivain - une écrivaine) in de Franse taal, is de Académie française eindelijk overstag gegaan: behalve (onder meer) le ministre en le professeur rekent het gremium (dat door veel Fransen als fossiel wordt ervaren) nu ook la ministre en la professeure goed. Nog in 2017 werd een voorstel pro vrouwelijke beroepsaanduidingen als “levensgevaarlijk” verworpen. (The Telegraph, de Standaard) De Académie française is een Frans raadgevend orgaan op het gebied van de Franse taal, waarin onder meer schrijvers en wetenschappers zitting hebben.