Moet overnieuw altijd vervangen worden door opnieuw of over?

Daarover is niet iedereen het eens. In België is overnieuw niet gangbaar, maar in Nederland komt het zeker in spreektaal en informele teksten vaak voor.

Overnieuw is ontstaan als contaminatie van over en opnieuw, maar het heeft zich een plaats weten te verwerven in de woordenboeken en (sinds 2005) in de officiële woordenlijst. In de Dikke Van Dale staat bij overnieuw het label ‘informeel’. Het online woordenboek van Prisma vermeldt “vooral NL”, wat wil zeggen dat het in België niet gebruikt wordt. Hoewel de naslagwerken overnieuw dus vermelden, zijn er nog steeds veel mensen die het als een fout of slordigheid beschouwen.

Betekenisverschil

De betekenis die woordenboeken bij overnieuw geven, is ‘opnieuw’. Maar opnieuw en overnieuw zijn niet helemaal synoniem. In een zin als ‘Het sneeuwde opnieuw’ zal niemand opnieuw door overnieuw willen vervangen. Er is bovendien een nuanceverschil tussen deze twee zinnen:

Mag ik even opnieuw beginnen?
Mag ik even overnieuw beginnen?

De eerste zin drukt uit dat iemand even terug wil naar het begin. De tweede zin drukt daarnaast uit dat iemand het ánders wil doen: de eerste keer moet helemaal vergeten worden. Dat laatste betekenisaspect zit niet zo duidelijk in opnieuw.

Ook tussen over en overnieuw zit een nuanceverschil. Met ‘Ik zou mijn basisschooltijd best over willen doen’ wordt bedoeld: ‘nog eens doen’. ‘Ik zou mijn basisschooltijd best overnieuw willen doen’ betekent ‘helemaal overdoen’, en mogelijk ook: ‘ánders doen’.

Overnieuw heeft dus een eigen betekenisnuance. Dat maakt het veelvuldig voorkomen ervan meteen een stuk logischer.